Γράφει ο Αναστάσιος Αραμπατζής*

28 Ιανουαρίου. Το διαστημικό λεωφορείο “Challenger” εξερράγη λίγα δευτερόλεπτα μετά την απογείωση. Το τουβλάκι Lego κατοχυρώνεται με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και ο δίσκος “We Are the World” του USA for Africa πουλάει πάνω από 20 εκατομμύρια αντίτυπα.

Και το πιο σημαντικό, η 28η Ιανουαρίου είναι η Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, η διεθνής ημέρα για την ενδυνάμωση των ανθρώπων και των επιχειρήσεων να σέβονται την ιδιωτική ζωή και να οικοδομούν εμπιστοσύνη.

Τα δεδομένα μας είναι πολύτιμα. Ακόμα και αν διαφωνείτε, πολλοί οργανισμοί και ομάδες θα πληρώσουν αδρά για να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτά και δεν έχουν όλοι το συμφέρον σας κατά νου. Έχετε όμως τη δύναμη να αναλάβετε τον έλεγχο των δεδομένων σας.

Το τοπίο των της διεθνούς νομοθεσίας για την προστασία της ιδιωτικής ζωής έχει αλλάξει σημαντικά από την καθιέρωση της Ημέρας Προστασίας Δεδομένων το 2007. Κανονισμοί και νόμοι σε όλο τον κόσμο, όπως ο GDPRπου εφαρμόζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θέτουν αυστηρές απαιτήσεις στις επιχειρήσεις και παρέχουν δικαιώματα στους πολίτες.

Η Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων αποτελεί μια ευκαιρία για οργανισμούς και πολίτες να ευαισθητοποιηθούν σχετικά με την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων, να υιοθετήσουν τις βέλτιστες πρακτικές και να συζητήσουν γιατί η προστασία της ιδιωτικής ζωής έχει σημασία.

Στόχος της Ημέρας Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα είναι η ευαισθητοποίηση σχετικά με την προστασία της ιδιωτικής ζωής στο διαδίκτυο. Η ιδιωτικότητα των δεδομένων πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα τόσο για τα άτομα όσο και για τους οργανισμούς.

 

Ο σκοπός είναι διττός:

• να βοηθήσει τους πολίτες να κατανοήσουν ότι έχουν τη δυνατότητα να διαχειρίζονται τα δεδομένα τους
• να βοηθήσει τους οργανισμούς να κατανοήσουν γιατί είναι απαραίτητο να σέβονται τα δεδομένα των χρηστών τους

 

Γιατί είναι σημαντική η Ημέρα Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων;

Τα δεδομένα μας συλλέγονται καθημερινά – ο υπολογιστής μας, το smartphone μας και σχεδόν κάθε άλλη συσκευή που είναι συνδεδεμένη στο διαδίκτυο συλλέγει δεδομένα. Συχνά όμως έχουμε κάποιες επιλογές όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα δεδομένα συλλέγονται, μοιράζονται ή ακόμη και πωλούνται.

Τα προσωπικά δεδομένα μπορούν να αποθηκεύονται επ’ αόριστον. Τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με την κοινωνικοοικονομική μας κατάσταση, τα δημογραφικά στοιχεία και τις προτιμήσεις μας.

Ακόμη και φαινομενικά αθώες πληροφορίες, όπως τα αγαπημένα σας εστιατόρια ή τα αντικείμενα που αγοράζετε μέσω διαδικτύου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να γίνουν υποθέσεις σχετικά με εσάς και τις συνήθειές σας. Πολλές εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν τα δεδομένα των χρηστών και των καταναλωτών τους και πωλούν τα δεδομένα για κέρδος.

Αν αυτή η πραγματικότητα σας φαίνεται τρομακτική, τότε είναι η κατάλληλη στιγμή να λάβετε μέτρα για να ελέγξετε τον τρόπο με τον οποίο διαμοιράζονται τα δεδομένα σας.

Δεν μπορείτε να κλειδώσετε όλα τα δεδομένα σας – ακόμη και αν σταματήσετε να χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο, οι εταιρείες πιστωτικών καρτών και οι τράπεζες καταγράφουν τις αγορές σας.

Μπορείτε όμως να λάβετε απλά μέτρα για τη διαχείρισή τους και να αποκτήσετε μεγαλύτερο έλεγχο σχετικά με το σε ποιους μοιράζονται.

 

Τα δεδομένα σας λένε την ιστορία σας

Οι ιστότοποι, οι εφαρμογές και οι υπηρεσίες συλλέγουν δεδομένα σχετικά με τη συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και τις αγορές σας. Μερικές φορές, αυτά περιλαμβάνουν προσωπικά δεδομένα, άλλες φορές περιλαμβάνουν ευαίσθητα δεδομένα σχετικά με την υγεία σας – σκεφτείτε πώς ένα έξυπνο ρολόι μετράει και καταγράφει πόσα βήματα κάνετε.

Αν και είναι αλήθεια ότι δεν μπορείτε να ελέγξετε τον τρόπο με τον οποίο μοιράζεται και επεξεργάζεται κάθε byte των δεδομένων σας, μπορείτε όμως να επηρεάσετε τον τρόπο με τον οποίο αυτά διαμοιράζονται με μερικά απλά βήματα.

Να θυμάστε, τα δεδομένα σας είναι πολύτιμα και σας αξίζει να είστε επιλεκτικοί με ποιον τα μοιράζεστε!

Ακολουθούν μερικές απλές συμβουλές που θα σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε το απόρρητο των δεδομένων σας:

 

Γνωρίστε το συμβιβασμό μεταξύ ιδιωτικότητας και ευκολίας

Όταν κατεβάζετε μια νέα εφαρμογή, ανοίγετε έναν νέο διαδικτυακό λογαριασμό ή γίνεστε μέλος σε μια νέα πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, συχνά θα σας ζητηθεί πρόσβαση στις προσωπικές σας πληροφορίες πριν καν τη χρησιμοποιήσετε!

Τα δεδομένα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν τη γεωγραφική σας θέση, τις επαφές και τις φωτογραφίες σας.

Για τις επιχειρήσεις πίσω από τις εφαρμογές, οι προσωπικές σας πληροφορίες έχουν τεράστια αξία – και θα πρέπει να εξετάσετε αν η υπηρεσία που θα λάβετε ως αντάλλαγμα αξίζει τα δεδομένα που πρέπει να παραδώσετε, ακόμη και αν η υπηρεσία είναι δωρεάν.

Λάβετε τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την κοινοποίηση των δεδομένων σας σε επιχειρήσεις ή υπηρεσίες:

• Αξίζει η υπηρεσία, η εφαρμογή ή το παιχνίδι την ποσότητα ή τον τύπο των προσωπικών δεδομένων που θέλουν ως αντάλλαγμα;
• Μπορείτε να ελέγξετε το απόρρητο των δεδομένων σας και να εξακολουθείτε να χρησιμοποιείτε την υπηρεσία;
• Είναι τα δεδομένα που ζητούνται σχετικά με την εφαρμογή ή την υπηρεσία (δηλαδή, “γιατί ένα παιχνίδι χρειάζεται να γνωρίζει όλες τις επαφές μου”);
• Εάν δεν έχετε χρησιμοποιήσει μια εφαρμογή, υπηρεσία ή λογαριασμό εδώ και αρκετούς μήνες, αξίζει να τη διατηρήσετε γνωρίζοντας ότι μπορεί να συλλέγει και να μοιράζεται τα δεδομένα σας;

 

Προσαρμόστε τις ρυθμίσεις απορρήτου στο επίπεδο άνεσής σας

Ελέγξτε τις ρυθμίσεις απορρήτου και ασφάλειας για κάθε εφαρμογή, λογαριασμό ή συσκευή. Αυτές θα πρέπει να είναι εύκολο να βρεθούν στην ενότητα Ρυθμίσεις και η αλλαγή τους διαρκεί λίγα λεπτά.

Ρυθμίστε τις στο επίπεδο άνεσής σας για την κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών. Γενικά, είναι συνετό να προτιμάτε να κοινοποιείτε λιγότερα δεδομένα, όχι περισσότερα.

Δεν χρειάζεται να το κάνετε αυτό για κάθε λογαριασμό ταυτόχρονα. Ξεκινήστε για μερικές ρυθμίσεις για μία ή δύο εφαρμογές και με την πάροδο του χρόνου θα συνηθίσετε να προσαρμόζετε όλες τις ρυθμίσεις στην άνεσή σας.

Καθαρίστε τα cookies. Όλοι έχουμε κάνει κλικ στο “αποδοχή cookies” χωρίς να γνωρίζουμε τι σημαίνει αυτό. Η τακτική εκκαθάριση των cookies από το πρόγραμμα περιήγησης θα αφαιρέσει ορισμένες πληροφορίες που τοποθετούνται στη συσκευή σας, συχνά για διαφημιστικούς σκοπούς.

Ωστόσο, τα cookies μπορεί να αποτελέσουν κίνδυνο για την ασφάλεια, καθώς οι κακόβουλοι δρώντες μπορούν εύκολα να υποκλέψουν αυτά τα αρχεία.

Δοκιμάστε προγράμματα περιήγησης που προστατεύουν την ιδιωτικότητα. Η φροντίδα της διαδικτυακής σας ιδιωτικότητας μπορεί να σας φαίνεται περίπλοκη, αλλά ορισμένα προγράμματα περιήγησης κάνουν το έργο αυτό λίγο πιο εύκολο.

Πολλά προγράμματα περιήγησης «μπλοκάρουν» τα cookies τρίτων και διαθέτουν από προεπιλογή ισχυρές ρυθμίσεις απορρήτου. Η αλλαγή των προγραμμάτων περιήγησης είναι απλή και μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματική για την προστασία της ιδιωτικής σας ζωής.

 

Προστατέψτε τα δεδομένα σας

Το απόρρητο των δεδομένων και η ασφάλεια των δεδομένων πάνε χέρι-χέρι. Μαζί με τη διαχείριση των ρυθμίσεων απορρήτου των δεδομένων σας, ακολουθήστε τέσσερις απλές συμβουλές για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο για να τα διατηρήσετε ασφαλή:

1. Δημιουργήστε μεγάλους (τουλάχιστον 12 χαρακτήρες) μοναδικούς κωδικούς πρόσβασης για κάθε λογαριασμό και συσκευή. Χρησιμοποιήστε έναν διαχειριστή κωδικών πρόσβασης για την εύκολη και ασφαλή αποθήκευση κάθε κωδικού πρόσβασης.
2. Ενεργοποιήστε τον έλεγχο ταυτότητας πολλαπλών παραγόντων (MFA) όπου επιτρέπεται – αυτό διατηρεί τα δεδομένα σας ασφαλή, ακόμη και αν ο κωδικός πρόσβασης παραβιαστεί.
3. Ενεργοποιήστε τις αυτόματες ενημερώσεις συσκευών, λογισμικού και προγραμμάτων περιήγησης ή βεβαιωθείτε ότι εγκαθιστάτε τις ενημερώσεις αμέσως μόλις είναι διαθέσιμες.
4. Μάθετε πώς να αναγνωρίζετε τα μηνύματα phishing, τα οποία μπορεί να αποστέλλονται ως μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μηνύματα κειμένου ή άμεσα μηνύματα.

 

Μπορείτε να κατεβάσετε το infographic που ετοιμάσαμε για την Ημέρα Προστασίας των Προσωπικών Δεδομένων. Μοιραστείτε το με τους φίλους σας και την οικογένειά σας και συζητήστε τρόπους για την προστασία των δεδομένων σας.

Πάρτε τον έλεγχο των δεδομένων σας τώρα!

Το άρθρο αυτό εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου “Increasing Civic Engagement in the Digital Agenda — ICEDA” με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του South East Europe (SEE) Digital Rights Network. Το περιεχόμενο αυτού του άρθρου δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι αποτελεί επίσημη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του SEΕ.

* Ο Αναστάσιος Αραμπατζής είναι μέλος της Homo Digitalis, απόστρατος Αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας με πάνω από 25 χρόνια εμπειρία σε θέματα ασφάλειας πληροφοριών. Κατά τη θητεία του στην Π.Α. ήταν πιστοποιημένος αξιολογητής του ΝΑΤΟ σε θέματα κυβερνοασφάλειας και έχει τιμηθεί για τις γνώσεις του και την απόδοσή του. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε πληθώρα έγκριτων ιστοσελίδων.

Σήμερα, η Ομάδα Legal & Policy της Homo Digitalis υπέβαλε τα σχόλιά της στο πλαίσιο της ανοιχτής διαβούλευσης του Υπουργείου Δικαιοσύνης επί του σχεδίου νόμου με τίτλο «Διαδικασία Άρσης του Απορρήτου Των Επικοινωνιών, Κυβερνοασφάλεια και Προστασία Προσωπικών Δεδομένων Πολίτων»

H Ηοmo Digitalis χαιρετίζει την υποβολή του παρόντος Σχ. Νόμου για την ρύθμιση της διαδικασίας άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, συμπεριλαμβανομένης της αναδιάρθρωσης της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) και του ποινικού κολασμού της εμπορίας, κατοχής και χρήσης απαγορευμένων λογισμικών παρακολούθησης στα Κεφάλαια Β έως Ε του παρούντος Σχ. Νόμου.Τα ζητήματα άρσης απορρήτου των επικοινωνιών χρήζουν διευκρίνισης, ώστε να διασφαλιστεί το κύρος της διαδικασίας και να εξασφαλιστεί το Συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του απορρήτου των επικοινωνιών (βλέπετε Άρθρο 19 του Συντάγματος). Παρά το γεγονός ότι το νομοσχέδιο παρουσιάζει έναν περιορισμένο αριθμό θετικών στοιχείων, βρίθει σειράς προβληματικών ρυθμίσεων, τις οποίες υπογραμμίζουμε στα σχόλια μας, ενώ η θεσμική παράλειψη της συμπερίληψης της ΑΔΑΕ στη νομοπαρασκευαστική διαδικασία δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις. Η Homo Digitalis καλεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης να λάβει σοβαρά υπόψη τις σχετικές παρατηρήσεις της ΑΔΑΕ επί των διατάξεων του παρόντος Σχ. Νόμου, όπως αυτές έχουν αναρτηθεί στον ιστότοπο της και στην παρούσα δημόσια διαβούλευση. Η Homo Digitalis συντάσσεται τις παρατηρήσεις αυτές στο σύνολό τους.

Επίσης, η Homo Digitalis χαιρετίζει την τροποποίηση των εθνικών ρυθμίσεων ενσωμάτωσης στην εθνική έννομη τάξη της Οδηγίας 2016/680 στον ν.4624/2019 στο Κεφάλαιο ΣΤ του παρόντος Σχ.Νόμου, η οποία αποτελεί απόρροια της υποβολή σχετικής καταγγελίας ενώπιον της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τη Homo Digitalis τον Οκτώβριο του 2019, και των σχετικών διαβουλεύσεων που εκκινήθηκαν από την Επιτροπή με το Ελληνικό Κράτος. Η εν λόγω αναθεώρηση  καίτοι μετά την πάροδο της ταχθείσας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ημερομηνία συμμόρφωσης του Ελληνικού Κράτους (Ιούνιος 2022), διασφαλίζει τη συμμόρφωση με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο και εξασφαλίζει το Συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων (βλέπετε Άρθρο 9Α του Συντάγματος).

Μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά όλα τα σχόλια μας στην ιστοσελίδα της Δημόσια Διαβούλευσης ή εδώ.

Γράφει η Κατερίνα Μεζίνη*

Ο κυβερνοχώρος έχει αναδειχθεί ως το βασικό μέσο επικοινωνίας της σύγχρονης εποχής. Όπως χαρακτηριστικά έχει υποστηριχθεί: «Δεν θα ήταν υπερβολή εάν λέγαμε ότι η κοινωνία, η διοίκηση και η οικονομία είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό εξαρτημένες από την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των πληροφορικών συστημάτων». Οι εν λόγω εξελίξεις δεν έχουν αφήσει ανεπηρέαστη μία ακόμη πτυχή της κοινωνίας μας, την εγκληματικότητα και κατ’ επέκταση το ποινικό δίκαιο. Η τεχνολογική καινοτομία, όπως έχει αποδειχθεί και στην πράξη, μπορεί να αξιοποιηθεί για κοινωνικό καλό, αλλά εξίσου εύκολα και για κακόβουλους και παράνομους σκοπούς. Καθώς οι κοινωνίες βασίζονται όλο και περισσότερο στις πληροφορίες και την τεχνολογία, γίνονται όλο και πιο ευάλωτες στον κίνδυνο του εγκλήματος στον κυβερνοχώρο.

Ο κυβερνοχώρος εμφανίζεται συχνά στο ποινικό δίκαιο είτε ως πεδίο εγκληματικής συμπεριφοράς (ως τόπος ή ως εργαλείο  του εγκλήματος ) είτε ως μέσο άντλησης των αποδείξεων.

Ηλεκτρονικό Έγκλημα θεωρείται η αξιόποινη εγκληματική πράξη που τελείται με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων. Ανάλογα με τον τρόπο τέλεσης τα ηλεκτρονικά εγκλήματα διαχωρίζονται σε εγκλήματα τελούμενα με τη χρήση Ηλεκτρονικών Υπολογιστών (computer crimes) και, εάν τελέσθηκαν μέσω του Διαδικτύου, σε Κυβερνοεγκλήματα (cyber crimes).

Επιπλέον από τη θεωρία γίνεται ένας επιπλέον διαχωρισμός μεταξύ αδικημάτων που τελούνται αποκλειστικά μέσω (ή και κατά) ηλεκτρονικών συσκευών (κυβερνοεγκλημα με τη στενή έννοια) και αδικημάτων για τα οποία ο Η/Υ είναι βοηθητικό μέσο (κυβερνοέγκλημα με την ευρεία έννοια).

Μεταξύ των παραγόντων που ευνοούν την εν λόγω εγκληματικότητα και ωθούν τους δράστες στη διάπραξη αυτών των εγκλημάτων συγκαταλέγεται η δυνατότητα απόστασης μεταξύ δράστη και θύματος. Η φυσική παρουσία του δράστη στον τόπο του εγκλήματος δεν είναι πλέον αναγκαία. Τα παραδοσιακά εδαφικά όρια δεν αποτελούν πλέον εμπόδιο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, αίρεται ο ηθικός και ο συναισθηματικός φραγμός που συγκρατεί το άτομο από τη διενέργεια εγκληματικών πράξεων.

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του κυβερνοεγκλήματος είναι πως αυτό δε γνωρίζει σύνορα, μπορεί δηλαδή να λάβει διεθνείς και διασυνοριακές διαστάσεις. Επιπλέον η ανωνυμία του δράστη αλλά και οι δυνατότητες που δίνει το διαδίκτυο για το δυσχερέστερο εντοπισμό του (πχ. η ανώνυμη περιήγηση, η περιήγηση με τη χρήση VPN κ.α.)  αποτελούν παράγοντες που παίζουν καταλυτικό ρόλο στην αύξηση της εγκληματικότητας στο διαδίκτυο.

Το ποινικό δίκαιο δεν παρέμεινε αδρανές στην απειλητική εμφάνιση και ραγδαία αύξηση του διαδικτυακού εγκλήματος. Αλλά και η εγκληματολογική επιστήμη έχει κάνει σημαντικά βήματα και έχει σημειώσει πρόοδο στην εξιχνίαση των εγκλημάτων και την αποκάλυψη των δραστών.

Μπορείτε να επιλέξετε μία από τις παρακάτω ενότητες προκειμένου να διαβάσετε το σχετικό κείμενο.

Γράφει ο Αναστάσιος Αραμπατζής*

 

Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας ευαισθητοποίησης για την κυβερνοασφάλεια. Η πρωτοβουλία αυτή έχει ως στόχο να βοηθήσει τους πολίτες (αλλά και τις επιχειρήσεις) να προστατεύσουν τους εαυτούς τους από τους διάφορους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο.

Στο πλαίσιο των δράσεων για την αύξηση της ευαισθητοποίησης στον τομέα της κυβερνοασφάλειας σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις συνεργάζονται υπό την καθοδήγηση του ENISA στην Ευρωπαϊκή Ένωση και της Εθνικής Συμμαχίας για την Κυβερνοασφάλεια (National Cybersecurity Alliance, NCA), καθώς και του Οργανισμού για την Ασφάλεια στον Κυβερνοχώρο και την Ασφάλεια των Υποδομών (CISA) στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τα συνθήματα για τις φετινές εκστρατείες είναι “Think Before U Click” και “See Yourself in Cyber“. Αυτά καταδεικνύουν ότι παρόλο που η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο μπορεί να είναι ένα περίπλοκο, τεχνικό θέμα, τελικά έχει να κάνει με τους ανθρώπους.

Ο καθένας μας έχει ένα ρόλο να παίξει στην κυβερνοασφάλεια, ανεξάρτητα από τη θέση που κατέχουμε.

1. 1. Οι πολίτες μπορούν να λάβουν απλές προφυλάξεις για να διασφαλίσουν την ψηφιακή τους ιδιωτικότητα και τις πληροφορίες τους.
   2. Οι πωλητές και οι προμηθευτές μπορούν να διασφαλίσουν τη φήμη της εταιρείας τους θέτοντας σε εφαρμογή ισχυρά μέτρα κυβερνοασφάλειας, ώστε να βοηθήσουν στην αποτροπή ενός περιστατικού είτε στην εταιρεία τους είτε στην εφοδιαστική αλυσίδα.
   3. Οι ιδιοκτήτες και οι φορείς εκμετάλλευσης υποδομών ζωτικής σημασίας μπορούν να μάθουν πώς η εταιρεία τους συμβάλλει στη συνολική κυβερνοασφάλεια του οικοσυστήματος αλλά και του κράτους.

Ο μήνας ευαισθητοποίησης για την κυβερνοασφάλεια χρησιμεύει ως υπενθύμιση σε όλους ότι υπάρχουν πολυάριθμοι τρόποι για να διασφαλίσετε τα δεδομένα σας. Ακόμη και η εκμάθηση των βασικών αρχών της κυβερνοασφάλειας μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο.

Ενεργοποίηση ελέγχου ταυτότητας πολλαπλών παραγόντων

Όλοι συμφωνούν ότι η ενεργοποίηση του ελέγχου ταυτότητας πολλαπλών παραγόντων (multi-factor authentication, MFA) είναι η καλύτερη προφύλαξη για τον μετριασμό των επιθέσεων με χρήση κωδικών πρόσβασης.

Μια οδηγία του CISA υπογραμμίζει ότι “ο MFA είναι μια από τις σημαντικότερες πρακτικές κυβερνοασφάλειας για τη μείωση του κινδύνου εισβολής. Σύμφωνα με σχετική έρευνα, οι χρήστες που ενεργοποιούν τον MFA έχουν έως και 99% λιγότερες πιθανότητες να παραβιαστεί ένας λογαριασμός”.

Επομένως, είναι σημαντικό να ενεργοποιείται ο MFA όπου αυτό είναι δυνατό, υπογραμμίζει μία άλλη αναφορά του ENISA. Αυτό αφορά τόσο λογαριασμούς σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και πιο ευαίσθητες εφαρμογές, όπως εφαρμογές τραπεζών.

Ένα λάθος που κάνουν ορισμένες επιχειρήσεις είναι ότι προστατεύουν με έλεγχο ταυτότητας πολλαπλών παραγόντων μόνο τους προνομιούχους λογαριασμούς τους, όπως οι διαχειριστές IT, και τους απομακρυσμένους χρήστες τους. Ωστόσο, κάθε εργαζόμενος και κάθε άτομο αποτελούν δυνητικό στόχο για τους επίδοξους hackers.

Ως εκ τούτου, ο MFA θα πρέπει να είναι ενεργοποιημένος για κάθε εργαζόμενο, ώστε να μειωθεί η πιθανότητα να παραβιάσουν οι επιτιθέμενοι έναν λογαριασμό.

Χρησιμοποιήστε έναν διαχειριστή κωδικών πρόσβασης για ισχυρούς, μοναδικούς κωδικούς πρόσβασης

Τα κλειδιά του ψηφιακού σας κάστρου είναι οι κωδικοί πρόσβασής σας. Θέλετε να λάβετε κάθε δυνατή προφύλαξη για να διατηρήσετε τους κωδικούς πρόσβασής σας ασφαλείς, όπως ακριβώς θα κάνατε και με τα κλειδιά του σπιτιού σας.

Όλοι οι κωδικοί πρόσβασης θα πρέπει να δημιουργούνται σύμφωνα με τρεις κατευθυντήριες αρχές, ανεξάρτητα από τους λογαριασμούς που προστατεύουν: μακρύς, μοναδικός, σύνθετος.

Εάν ο κωδικός πρόσβασής σας είναι μακρύς, ξεχωριστός και σύνθετος, η συμβουλή είναι να μην τον αλλάξετε ποτέ, εκτός εάν παρατηρήσετε ότι κάποιος άλλος χρησιμοποιεί τον συγκεκριμένο λογαριασμό χωρίς την άδειά σας ή ότι ο κωδικός πρόσβασης εκλάπη κατά τη διάρκεια παραβίασης δεδομένων. Οι πιο πρόσφατες οδηγίες του Εθνικού Ινστιτούτου Επιστημών και Τεχνολογίας (NIST) των ΗΠΑ υποστηρίζουν αυτή τη σύσταση.

Στην πραγματικότητα, αν αλλάζετε συχνά τους κωδικούς πρόσβασής σας, κινδυνεύετε να επαναλάβετε τους παλιούς ή να αναπτύξετε «ανθυγιεινές» συνήθειες, όπως η χρήση πανομοιότυπων ή αδύναμων κωδικών πρόσβασης.

Καθώς η ζωή μας έχει γίνει όλο και περισσότερο ψηφιακή και κάνουμε περισσότερα πράγματα στο διαδίκτυο, μπορεί πλέον να (δια)χειριζόμαστε πάνω από 100 κωδικούς πρόσβασης. Η δημιουργία, η αποθήκευση και η απομνημόνευση όλων αυτών των κωδικών πρόσβασης μπορεί να είναι μια μεγάλη ταλαιπωρία.

Ωστόσο, οι κωδικοί πρόσβασης αποτελούν την πρώτη γραμμή άμυνάς σας έναντι των κακόβουλων δρώντων και των παραβιάσεων δεδομένων. Οι φιλικοί προς το χρήστη διαχειριστές κωδικών πρόσβασης (password managers) μπορούν να κάνουν τη διαχείριση των κωδικών σας πιο απλή από ποτέ.

Ένας διαχειριστής κωδικών πρόσβασης παρέχει τον ευκολότερο τρόπο για τη δημιουργία και τη διατήρηση ισχυρών κωδικών πρόσβασης για τον αυξανόμενο αριθμό διαδικτυακών λογαριασμών στους οποίους συνδεόμαστε.

Με τη χρήση ενός διαχειριστή κωδικών πρόσβασης, μπορείτε να αποφύγετε τη χρήση ενός ακατάστατου αυτοκόλλητου σημειώματος στην οθόνη του υπολογιστή σας με τους πιο σημαντικούς κωδικούς πρόσβασης ή ενός περίπλοκου σημειωματάριου χωμένου σε ένα συρτάρι. Το μόνο που χρειάζεται να θυμάστε για να αποκτήσετε πρόσβαση στο θησαυροφυλάκιο του διαχειριστή κωδικών πρόσβασης είναι ένας ισχυρός κωδικός πρόσβασης.

Να ενημερώνετε πάντα το λογισμικό σας

Η ενημέρωση του λογισμικού και των εφαρμογών σας είναι ένας από τους απλούστερους τρόπους για να διατηρείτε τις πληροφορίες σας ασφαλείς. Οι ενημερώσεις λογισμικού είναι μια απλή μέθοδος για να είστε ένα βήμα μπροστά από τους κακούς, επειδή μπορείτε να είστε σίγουροι ότι πάντα αναζητούν νέους τρόπους πρόσβασης στα δεδομένα σας μέσω ευάλωτου λογισμικού.

Ορισμένοι σημαντικοί λόγοι προκειμένου να ενημερώσετε άμεσα το λογισμικό σας είναι οι ακόλουθοι:

1. 1. Κλείνετε τα κενά ασφαλείας. Οι εγκληματίες του κυβερνοχώρου μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση στον υπολογιστή σας εξαιτίας ελαττωμάτων του λογισμικού. Οι κυβερνοεγκληματίες θεωρούν αυτά τα ελαττώματα ως ξεκλείδωτες πόρτες που τους παρέχουν πρόσβαση για να μολύνουν τα συστήματα με κακόβουλο λογισμικό. Οι ενημερώσεις ασφαλείας λογισμικού κλείνουν αυτές τις ανοιχτές πύλες.
   2. Διασφαλίζετε τα δεδομένα σας. Ένας επιτιθέμενος που αποκτά πρόσβαση μέσω ενός κενού ασφαλείας λογισμικού θα αναζητήσει εμπιστευτικά έγγραφα, κωδικούς πρόσβασης και άλλα προσωπικά δεδομένα, όπως οικονομικές πληροφορίες. Τα δεδομένα σας προστατεύονται καλύτερα όταν το λογισμικό ενημερώνεται για την αντιμετώπιση των κενών ασφαλείας.

Όταν κατεβάζετε και εγκαθιστάτε ενημερώσεις, οι ακόλουθες συμβουλές μπορεί να φανούν χρήσιμες:

1. 1. Κατεβάζετε ενημερώσεις λογισμικού αποκλειστικά από την πηγή που τις παρήγαγε. Ποτέ μην χρησιμοποιείτε λογισμικό που έχει σπάσει, είναι πειρατικό ή έχει χρησιμοποιηθεί χωρίς άδεια χρήσης (ακόμη και αν σας το έδωσε φίλος/φίλη σας). Αυτά συχνά έχουν ιούς και δημιουργούν περισσότερα προβλήματα από όσα διορθώνουν.
   2. Αυτοματοποιήστε τη διαδικασία. Η δυνατότητα αυτόματης ενημέρωσης του προγράμματός σας προσφέρεται συνήθως ως προεπιλογή από λογισμικό αξιόπιστων προμηθευτών. Μην αλλάξετε αυτή τη ρύθμιση.

Αναγνωρίστε phishing μηνύματα

Το ηλεκτρονικό “ψάρεμα” (phishing) είναι μια δημοφιλής τακτική των κυβερνοεγκληματιών, αλλά δεν χρειάζεται να την πατήσετε. Στην πλειονότητα των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο, οι εγκληματίες χρησιμοποιούν την κοινωνική μηχανική και το κάνουν επειδή είναι αποτελεσματική.

Ο καθένας μπορεί να πέσει θύμα του σωστού «δολώματος» τη λάθος στιγμή. Εκτός από πολλές άλλες επιχειρήσεις, όπως το Twitter, η Sony και η Google, η κοινωνική μηχανική έχει επίσης χρησιμοποιηθεί για να θέσει σε κίνδυνο ανθρώπους και οικογένειες.

Οι εγκληματίες του κυβερνοχώρου είναι όλο και πιο πειστικοί σε πολλές από τις απόπειρες phishing. Σύμφωνα με την Jessica Barker, ένας από τους λόγους που η κοινωνική μηχανική είναι τόσο αποτελεσματική είναι ότι θα χειραγωγήσει τα συναισθήματά μας για να διαστρεβλώσει την κρίση μας. Τα πάντα εξαρτώνται από το πώς προσλαμβάνουμε τις πληροφορίες.

Σύμφωνα με τη θεωρία της συμπεριφοράς, υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους ο καθένας μας επεξεργάζεται τις πληροφορίες: γρήγορα και αργά. Όταν σκεφτόμαστε αργά, είμαστε συγκροτημένοι, σκεπτόμενοι και λογικοί. Οι εγκληματίες του κυβερνοχώρου θέλουν να σκεφτόμαστε διαφορετικά.

Θέλουν να μας αναγκάσουν να σκεφτόμαστε γρήγορα, ώστε να είμαστε ευάλωτοι, συναισθηματικοί και εύκολα ελεγχόμενοι. Ως εκ τούτου, οι εγκληματίες του κυβερνοχώρου χειρίζονται τα συναισθήματά μας για να μας πείσουν να κάνουμε κλικ σε αμφισβητήσιμους συνδέσμους, να κατεβάσουμε επικίνδυνα συνημμένα αρχεία και να αποκαλύψουμε τα διαπιστευτήριά μας.

Αφιερώστε μερικά δευτερόλεπτα για να βεβαιωθείτε ότι το μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή το μήνυμα SMS προέρχεται από τον παραλήπτη που φαίνεται να το έστειλε, προτού κάνετε κλικ σε συνδέσμους ή κατεβάσετε τα συνημμένα αρχεία. Ακολουθούν ορισμένες σύντομες οδηγίες για την αναγνώριση ενός μηνύματος phishing:

• • Περιέχει μια προσφορά που φαίνεται πολύ καλή για να είναι αληθινή;
  • Χρησιμοποιεί απειλητική, τρομακτική ή επείγουσα γλώσσα;
  • Ζητάει την αποστολή προσωπικών πληροφοριών;
  • Υπάρχει η αίσθηση του επείγοντος να ανοίξετε έναν άγνωστο σύνδεσμο ή συνημμένο αρχείο;
  • Πρόκειται για ένα περίεργο επαγγελματικό αίτημα;
  • Ταιριάζει η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου του αποστολέα με την επιχείρηση από την οποία προέρχεται; Δώστε προσοχή σε μικρά ορθογραφικά λάθη όπως Anazon.com ή Pavpal.com.

Η αναγνώριση ενός μηνύματος που αποτελεί μέρος της εκστρατείας ηλεκτρονικού “ψαρέματος” είναι το δύσκολο κομμάτι. Το μόνο που απομένει να κάνετε είναι να το αναφέρετε. Αναφέρετε το μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου το συντομότερο δυνατό στον υπεύθυνο πληροφορικής ή στον υπεύθυνο ασφαλείας, αν βρίσκεστε στον χώρο εργασίας σας και έχει σταλεί στη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της εργασίας σας.

Εάν το μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου εστάλη στην προσωπική σας διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μην ακολουθήσετε τις οδηγίες. Μην απαντήσετε στο μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και μην κάνετε κλικ σε κανένα σύνδεσμο.

Πατήστε απλώς το κουμπί διαγραφής. Μπορείτε να ενισχύσετε την ασφάλειά σας μπλοκάροντας τη διεύθυνση αποστολής από το πρόγραμμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σας.

Όλοι έχουν δικαίωμα σε ένα ασφαλές διαδίκτυο, οπότε ας θυμόμαστε: #BeCyberSmart.

*Ο Αναστάσιος Αραμπατζής είναι μέλος της Homo Digitalis, απόστρατος Αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας με πάνω από 25 χρόνια εμπειρία σε θέματα ασφάλειας πληροφοριών. Κατά τη θητεία του στην Π.Α. ήταν πιστοποιημένος αξιολογητής του ΝΑΤΟ σε θέματα κυβερνοασφάλειας και έχει τιμηθεί για τις γνώσεις του και την απόδοσή του. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε πληθώρα έγκριτων ιστοσελίδων.

Γράφει η Κατερίνα Μεζίνη*

Οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούμε καθημερινά προϊόντα και υπηρεσίες του διαδικτύου χωρίς καν να το αντιλαμβανόμαστε. Επικοινωνούμε με άλλα άτομα, κάνουμε τραπεζικές συναλλαγές, πραγματοποιούμε διαδικτυακές αγορές, ενημερωνόμαστε και ψυχαγωγούμαστε μέσω του διαδικτύου.

Φαίνεται φυσικό για μερικούς από εμάς, αλλά για άλλους είναι μια καθημερινή πρόκληση.

Σύμφωνα με στοιχεία που παρέχει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Πάνω από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι εκτιμάται ότι βιώνουν αναπηρία. Αυτό αντιστοιχεί περίπου στο 15% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Από την άλλη πλευρά, η δυσλεξία είναι η πιο συχνή μαθησιακή δυσκολία και, σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση για τη Δυσλεξία, επηρεάζει περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Πόσο εύκολο είναι για αυτά τα άτομα να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και στις υπηρεσίες που προσφέρει;

Σύμφωνα με το κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας, η αναπηρία είναι η κατάσταση την οποία βιώνει ένα άτομο λόγω φυσικών και κοινωνικών φραγμών που θέτει η ίδια η κοινωνία.

Ως «προσβασιμότητα», γενικά, ορίζεται «το χαρακτηριστικό του φυσικού, δομημένου και ψηφιακού περιβάλλοντος, που επιτρέπει σε όλα τα άτομα – χωρίς διακρίσεις φύλου, ηλικίας και λοιπών χαρακτηριστικών, όπως σωματική διάπλαση, δύναμη, αντίληψη, εθνικότητα − να έχουν πρόσβαση σε αυτό, δηλαδή να μπορούν αυτόνομα, με ασφάλεια και με άνεση να προσεγγίσουν και να χρησιμοποιήσουν τις υποδομές, αλλά και τις υπηρεσίες και τα αγαθά που διατίθενται στο συγκεκριμένο περιβάλλον.»

Ο όρος προσβασιμότητα στο διαδίκτυο (Web Accessibility), σημαίνει ότι οι ιστότοποι και οι τεχνολογίες σχεδιάζονται και αναπτύσσονται έτσι ώστε τα άτομα με αναπηρίες να μπορούν να τα χρησιμοποιούν και να έχουν ισότιμη πρόσβαση με τους υπόλοιπους χρήστες.

Η προσβασιμότητα στον ιστότοπο είναι η ανάγκη οι ιστότοποι να χρησιμοποιούν εργαλεία και τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί για να βοηθούν την αντίληψη, την κατανόηση, την πλοήγηση και την αλληλεπίδραση ενός ατόμου με αναπηρία στον ιστότοπο. Η προσβασιμότητα θα πρέπει να ενσωματώνεται εξ αρχής  στη διαδικασία ανάπτυξης και σχεδιασμού του διαδικτύου αντί να προσπαθούν τα ίδια τα άτομα να την προσαρμόσουν εκ των υστέρων.

Η Κοινοπραξία Παγκόσμιου Ιστού (W3C) έχει εκδώσει Οδηγίες για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Ιστού (WCAG) με σκοπό τη δημιουργία μιας σειράς διεθνώς κοινών κατευθυντήριων γραμμών που διέπουν τα πρότυπα προσβασιμότητας του περιεχομένου του Ιστού.

 

Το φάσμα των βλαβών που επιδιώκει να αντιμετωπίσει η προσβασιμότητα στο διαδίκτυο είναι πολύ ευρύ. Συνοπτικά:

1. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ

Τόσο η τύφλωση όσο και άλλες διαταραχές της όρασης όπως η μειωμένη όραση, η αχρωματοψία, ο καταρράκτης, το γλαύκωμα καθιστούν δύσκολη την πλοήγηση στο διαδίκτυο. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυσκολίες και να καταστεί ο ιστότοπος προσβάσιμος μπορούν να χρησιμοποιηθούν προγράμματα ανάγνωσης οθόνης, ηχητικές περιγραφές αλλά και εργαλεία μεγέθυνσης οθόνης.

Ωστόσο με τη χρήση τέτοιων εργαλείων, πολλοί ιστότοποι ενδέχεται είτε να δυσλειτουργούν  (π.χ όταν το κείμενο αλλάζει μέγεθος, μπορεί να χαλάσει η διάταξη του ιστότοπου) είτε να μην λειτουργούν καθόλου. Σύμφωνα με τις οδηγίες WCAG 2.1 AA, οι ιστότοποι θα πρέπει να μπορούν να αλλάζουν μέγεθος έως και 200% παραμένοντας πλήρως λειτουργικοί.

Επιπλέον, πολλές οπτικές παθήσεις δυσχεραίνουν την αντίληψη της αντίθεσης. Οι σχεδιαστές ιστοσελίδων θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν τους αυτή την παράμετρο κατά τον χρωματικό σχεδιασμό μιας ιστοσελίδας και ως εκ τούτου να μην χρησιμοποιούν μικρές διαβαθμίσεις στο χρώμα.

 

2. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΚΟΗΣ

Το περιεχόμενο ήχου και βίντεο αποτελεί πρόκληση για τα άτομα με προβλήματα ακοής. Όπως όλες οι αναπηρίες, έτσι και τα προβλήματα ακοής ποικίλλουν. Ορισμένοι άνθρωποι είναι κωφοί, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν μικρή απώλεια ακοής.

Τα συνήθη εργαλεία και τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη ατόμων με προβλήματα ακοής στο διαδίκτυο είναι τα εξής:

α) Λεζάντες και υπότιτλοι: Οι λεζάντες πρέπει να είναι σαφείς και ορατές, με καλή αντίθεση σε σχέση με τις μεταβαλλόμενες εικόνες και με καλά αναγνώσιμο μέγεθος γραμματοσειράς. Ένας τρόπος για να διασφαλιστεί ότι οι λεζάντες είναι ευανάγνωστες είναι να τοποθετούνται σε σκουρόχρωμο φόντο για να αποφευχθεί η ανάμειξη του κειμένου με τις εικόνες.

Πολλές πλατφόρμες βίντεο, όπως το YouTube, είναι σε θέση να δημιουργούν αυτόματα λεζάντες. Ωστόσο, αυτές οι αυτόματα δημιουργούμενες λεζάντες δεν είναι πάντα αξιόπιστες, καθώς η τεχνολογία αναγνώρισης ομιλίας ενδέχεται να ανιχνεύσει εσφαλμένα τις λέξεις.

β) Περιγραφές: Οι περιγραφές είναι λεπτομερείς εκδόσεις κειμένου τόσο της ομιλίας όσο και άλλων ηχητικών πληροφοριών (όπως οι ήχοι του περιβάλλοντος, το γέλιο κ.λπ.) και χρησιμοποιούνται τόσο για περιεχόμενο βίντεο όσο και για περιεχόμενο ήχου.

 

3. ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Τα άτομα με νευρολογικές διαταραχές μπορεί να έχουν προβλήματα στην προβολή πληροφοριών, στην πραγματοποίηση ελεγχόμενων κινήσεων, καθώς και σε πολλά άλλα ζητήματα.

Παλαιότερα ήταν σύνηθες να βλέπουμε τρεμοπαίξιμο, αναβοσβήσιμο ή κινούμενο περιεχόμενο σε ιστότοπους ως έναν τρόπο να τραβήξουμε την προσοχή σε ένα συγκεκριμένο στοιχείο. Το περιεχόμενο που τρεμοπαίζει μπορεί να προκαλέσει επιληπτικές κρίσεις σε άτομα με φωτοευαίσθητη επιληψία. Ευτυχώς, αυτή η σχεδιαστική πρακτική έχει σε μεγάλο βαθμό εγκαταλειφθεί.

 

4. ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ:

Πολλά άτομα με δυσλεξία ή άλλες μαθησιακές διαταραχές ενδέχεται να διαβάζουν ευκολότερα ορισμένες γραμματοσειρές, χρώματα ή αντιθέσεις. Για παράδειγμα, θεωρείται παγκοσμίως ότι είναι πιο δύσκολο για τους δυσλεκτικούς να διαβάσουν γραμματοσειρές τύπου Serif. Καλύτερες επιλογές για γραμματοσειρές είναι αυτές της οικογένειας Sans Serif, όπως η Verdana.

Σημαντικό είναι επίσης να παρέχεται η δυνατότητα στους χρήστες να παρακάμπτουν τη διαμόρφωση του ιστοτόπου και να χρησιμοποιούν αντ’ αυτού τις δικές τους προτιμώμενες ρυθμίσεις.

 

5. ΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΗΡΙΕΣ

Τα άτομα με σωματικές αναπηρίες μπορούν επίσης να αντιμετωπίσουν προβλήματα στη χρήση του διαδικτύου. Ενδέχεται για παράδειγμα να μην είναι σε θέση να ελέγχουν το ποντίκι ή το πληκτρολόγιο και έτσι ο χρήστης μπορεί να βασίζεται σε προσαρμοστικές τεχνολογίες ή σε φωνητικές εντολές.

 

ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Α. Οδηγία 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.

Η ΕΕ δημοσίευσε την οδηγία 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2016, σχετικά με την προσβασιμότητα των ιστότοπων και των κινητών εφαρμογών των οργανισμών του δημόσιου τομέα[1] για την τυποποίηση και την εναρμόνιση του πλαισίου γύρω από την προσβασιμότητα των οργανισμών του δημόσιου τομέα στον Παγκόσμιο Ιστό και στα κινητά. Η εν λόγω οδηγία έχει ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη με τον ν. 4727/2020

Β. Οδηγία 2019/882 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.

Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Προσβασιμότητα[2] (European Accessibility Act) σχετικά με τις απαιτήσεις προσβασιμότητας προϊόντων και υπηρεσιών, αποσκοπεί στην εισαγωγή περισσότερων προσβάσιμων προϊόντων και υπηρεσιών στην αγορά και στη μείωση των τιμών των υπηρεσιών αυτών. Αυτή η πράξη είναι συμπληρωματική της οδηγίας 2016/2102 που αναφέρθηκε παραπάνω.

Είναι σημαντικό ότι η νέα οδηγία δεν εφαρμόζεται μόνο σε οργανισμούς του δημόσιου τομέα, αλλά και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις.

Η Ευρωπαϊκή Πράξη Προσβασιμότητας θα καλύπτει προϊόντα και υπηρεσίες όπως υπολογιστές και λειτουργικά συστήματα, έξυπνα τηλέφωνα και άλλες συσκευές επικοινωνίας, εξοπλισμό τηλεόρασης που σχετίζεται με υπηρεσίες ψηφιακής τηλεόρασης, ΑΤΜ και τερματικά πληρωμών, τηλεφωνικές υπηρεσίες, τραπεζικές υπηρεσίες, ηλεκτρονικό εμπόριο, ηλεκτρονικά εισιτήρια, ηλεκτρονικά βιβλία κ.α.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η εν λόγω οδηγία εφαρμόζεται σε προϊόντα και υπηρεσίες που πωλούνται ή χρησιμοποιούνται εντός της ΕΕ, ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασης των επιχειρήσεων που παρέχουν τα εν λόγω προϊόντα και υπηρεσίες. (π.χ. ΗΠΑ, Κίνα)

Η Ευρωπαϊκή Πράξη Προσβασιμότητας προσδιορίζει τις απαιτήσεις προσβασιμότητας που θα πρέπει να τηρούν οι οικονομικοί φορείς που διαθέτουν στην αγορά προϊόντα και υπηρεσίες. Δεν επιβάλλει λεπτομερείς τεχνικούς περιορισμούς για να καταστούν τα προϊόντα και οι υπηρεσίες προσβάσιμα. Αυτό επιτρέπει περιθώρια για καινοτομία και ευελιξία.

Το άρθρο 14 παρ. 1 στοιχείο β’ της Οδηγίας ορίζει πως οι απαιτήσεις προσβασιμότητας εφαρμόζονται μόνον στον βαθμό που η συμμόρφωση δεν συνεπάγεται την επιβολή δυσανάλογης επιβάρυνσης για τους ενδιαφερόμενους οικονομικούς φορείς.

Ωστόσο, κατά την ενσωμάτωση και εφαρμογή της εν λόγω διάταξης θα πρέπει να γίνει ένας πολύ προσεκτικός καθορισμός των λόγων βάσει των οποίων θα μπορούν να χορηγηθούν εξαιρέσεις από τη συμμόρφωση με την απαίτηση της προσβασιμότητας, δεδομένου ότι η προσβασιμότητα αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία. Η υποχρέωση εφαρμογής της προσβασιμότητας θα πρέπει να είναι άνευ όρων.

Η τελική προθεσμία για τα κράτη μέλη της ΕΕ να υιοθετήσουν τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Πράξης Προσβασιμότητας και να την ενσωματώσουν στη δική τους νομοθεσία ήταν η 28η Ιουνίου 2022. Στην Ελλάδα η εν λόγω οδηγία δεν έχει ενσωματωθεί μέχρι και σήμερα.

Μόλις την 4η Οκτωβρίου 2022 και ώρα 21:30 τέθηκε σε δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση το σχέδιο νόμου με τίτλο «Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/882 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2019 σχετικά με τις απαιτήσεις προσβασιμότητας προϊόντων και υπηρεσιών». Η διαδικασία της δημόσιας διαβούλευσης θα ολοκληρωθεί την 18η Οκτωβρίου 2022, ημέρα Τρίτη και ώρα 21:30.

Η προθεσμία συμμόρφωσης για τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς αναμένεται να λήξει στις 28 Ιουνίου 2025.  Από τις 28 Ιουνίου 2025, οι πελάτες θα μπορούν να υποβάλλουν καταγγελίες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ή αρχών εάν οι υπηρεσίες ή τα προϊόντα δεν τηρούν τους νέους κανόνες.

Στόχος της διασφάλισης της προσβασιμότητας είναι η άρση όλων των εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρίες, ώστε να συμμετέχουν πλήρως και ισότιμα σε όλες τις πτυχές της ζωής, να ζουν ανεξάρτητα,  με τη μέγιστη δυνατή αυτονομία,  και με τον ίδιο βαθμό ασφάλειας και άνεσης με όλους.

Σύμφωνα με το άρθρο 9 της Διεθνούς Σύμβασης του Ο.Η.Ε. για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίζουν στα άτομα με αναπηρίες την ίση πρόσβαση -μεταξύ άλλων- στην πληροφορία και τις επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένων και των τεχνολογιών και συστημάτων πληροφορίας και επικοινωνιών.

Ευτυχώς, υπάρχουν διαθέσιμες τεχνολογίες για τη μείωση ή την άρση των εμποδίων στην ψηφιακή τους πρόσβαση. Όπως εύστοχα έχει επισημάνει ο Tim Berners-Lee, διευθυντής του W3C και εφευρέτης του Παγκόσμιου Ιστού: «Η δύναμη του Παγκόσμιου Ιστού έγκειται στην καθολικότητά του. Η πρόσβαση όλων, ανεξαρτήτως αναπηρίας, αποτελεί μια ουσιώδη παράμετρο.»

 

*Η Κατερίνα Μεζίνη είναι απόφοιτη του τμήματος Νομικής του ΕΚΠΑ και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο ΠΜΣ «Δίκαιο και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών» του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

 

Πηγές:

1. Μαρία Σαπαρδάνη, «Η έννοια της αναπηρίας υπό το πρίσμα της νομολογίας του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ για την απαγόρευση των διακρίσεων: μία πολυδιάστατη προσέγγιση με κοινωνικές προεκτάσεις» σε: Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου, τεύχος 1^ο, 2019.
2. W3C, «Introduction to Web Accessibility: What is Web Accessibility», διαθέσιμο στο: https://www.w3.org/WAI/fundamentals/accessibility-intro/#what
3. Ιωάννης Μπασδέκης, Συνδικαλιστική εκπαίδευση στελεχών αναπηρικού κινήματος: Ηλεκτρονική προσβασιμότητα και αναπηρία, 2013, διαθέσιμο στο: https://www.esamea.gr/multimedia/must-see/39-publications/books-studies/520-ekpaideytiko-egxeiridio-no-6-ilektroniki-prosbasimotita-kai-anapiria-toy-ioanni-mpasdeki
4. ΑΚΕΘ, «Γιατί η προσβασιμότητα στο διαδίκτυο είναι τόσο σημαντική και τι μπορείς να κάνεις για να την επιτύχεις», 2020, διαθέσιμο στο: https://www.aketh.gr/nea/prosvasimotita
5. Harshal V. Patil, «Web accessibility issues and challenges for disabled Person», International Journal of Computer Research and Technology, Volume 7, issue 1, 2021, διαθέσιμο στο:
6. basponccollege.org/ClgIJCRTJournals/IJCRT/IJCRT%202021.pdf#page=63
7. https://eur-lex.europa.eu/
8. European Commission, European accessibility act, διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1202&langId=en
9. Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας(ΕΑΠ), ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ της Εθνικής Αρχής Προσβασιμότητας (ΕΑΠ) με θέμα «Προσβασιμότητα και ασφάλεια: ενσωμάτωση της Οδηγίας ΕΕ 2019/882 στο εθνικό δίκαιο», 6 Οκτωβρίου 2021, διαθέσιμη στο: https://www.amea.gov.gr/opinions/4
10. https://www.w3.org/TR/WCAG21/#abstract
11. http://www.opengov.gr/ypoian/?p=13504

 

[1] Γνωστή εν συντομία ως Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Προσβασιμότητα στον Παγκόσμιο Ιστό.

[2] ΟΔΗΓΙΑ (EE) 2019/882 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 17ης Απριλίου 2019.

*Γράφει ο Ιωάννης Κροντήρης

Σχήμα 1 – Η γελοιογραφία του Peter Steiner – “On the Internet, nobody knows you’re a dog”

Από το 1993 που ο Peter Steiner δημοσίευσε αυτήν την γελοιογραφία μέχρι σήμερα, δεν έχουν αλλάξει πολλά ως προς τη διαχείριση της ψηφιακής μας ταυτότητας στο Διαδίκτυο. Ο καθένας μπορεί να είναι όποιος θέλει, και αυτό γιατί δεν υπάρχει ένας εύκολος τρόπος να πιστοποιήσει προσωπικά χαρακτηριστικά που τον αφορούν, όπως το ότι είναι ενήλικας, ή ότι μένει σε μια συγκεκριμένη διεύθυνση, ή ότι έχει πτυχίο από το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο, κτλ. Μπορεί να ισχυρίζεται ό,τι θέλει χωρίς να υπάρχει κάποιος εύκολος τρόπος να το αποδείξει.

Στην πραγματική ζωή αυτό γίνεται φυσικά έχοντας διαπιστευτήρια στο πορτοφόλι μας για τα πάντα. Κάθε φορά που επιβιβαζομαστε σε αεροπλάνο, νοικιάζουμε αυτοκίνητο, κάνουμε κράτηση σε ξενοδοχείο ή δανειζόμαστε ένα βιβλίο από την βιβλιοθήκη, αποδεικνύουμε κάποιο χαρακτηριστικό σχετικά με εμάς απλά ανοίγοντας το πορτοφόλι μας και δείχνοντας ένα ή περισσότερα διαπιστευτήρια που περιέχουν αξιώσεις που έχουν εκδοθεί από μια αξιόπιστη αρχή (που ονομάζεται εκδοτική αρχή) σε άλλο άνθρωπο ή εταιρεία που πρέπει να εμπιστευτεί την αξίωση (ονομάζεται επαληθευτής).

Ωστόσο το Διαδίκτυο αναπτύχθηκε αρχικά στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 για να συνδέει μηχανές και όχι ανθρώπους. Ο σχεδιασμός του που βασίζεται σε πακέτα και το πρωτόκολλο TCP/IP αποδείχτηκε αποτελεσματικός για να μπορούν μηχανές να συνδέονται μεταξύ τους και να ανταλλάσσουν δεδομένα. Μία διεύθυνση IP όμως δεν λέει τίποτα για το άτομο που κάθεται πίσω από έναν υπολογιστή. Έτσι λοιπόν, δημιουργήθηκε ένα κενό για την διαχείριση της ταυτότητας των ανθρώπων στο Διαδίκτυο, ώστε να ξέρουμε με ποιόν μιλάμε. Ως αποτέλεσμα, έχουμε (ως χρήστες) το βάρος του να δημιουργούμε έναν ξεχωριστό λογαριασμό σε κάθε ένα website και για κάθε μια υπηρεσία που θέλουμε να χρησιμοποιούμε και να διαχειριζόμαστε μόνοι μας εκατοντάδες λογαριασμούς και κωδικούς. Φυσικά το αποτέλεσμα είναι ότι ο χρήστης δεν μπορεί να το διαχειριστεί όλο αυτό σωστά και επαναχρησιμοποιεί τους ίδιους κωδικούς σε πολλαπλούς λογαριασμούς, με όλα τα προβλήματα ασφαλείας που ήδη γνωρίζουμε.

 

Σχήμα 2

 

Το πρόβλημα με αυτό το “παλαιολιθικό” μοντέλο δεν είναι μόνο τα προβλήματα ασφαλείας όμως. Στο Σχήμα 2 που δείχνει το κεντρικοποιημένο μοντέλο που μόλις αναφέραμε, από την οπτική ενός οργανισμού, ο χρήστης υπάρχει μόνο και μόνο επειδή έχει λογαριασμό στο σύστημά του. Δηλαδή ένας χρήστης έχει άδεια να συνδεθεί σε έναν ιστότοπο, μια υπηρεσία ή μια εφαρμογή επειδή ο παρέχοντας οργανισμός του “δανείζει” κάποια διαπιστευτήρια για να τον αντιπροσωπεύουν. Στο τέλος, αυτά τα διαπιστευτήρια ανήκουν και ελέγχονται από τον οργανισμό. Εάν ο χρήστης διαγράψει τον λογαριασμό του σε αυτόν τον οργανισμό, παύει να έχει δυνατότητα πρόσβασης στις αντίστοιχες υπηρεσίες, ωστόσο, όλα τα δεδομένα σχετικά με αυτόν τον χρήστη θα εξακολουθούν να υπάρχουν και να ανήκουν στον οργανισμό, έξω από κάθε έλεγχο από τον χρήστη στον οποίο ανήκουν.

 

Σχήμα 3

 

Η καλύτερη εναλλακτική που έχουμε αυτή τη στιγμή είναι να χρησιμοποιήσουμε κάποιον ενδιάμεσο, τον οποίο ονομάζουμε “πάροχο ταυτότητας” (βλ. Σχήμα 3). Σε αυτό το πλαίσιο αρκεί  ο χρήστης να έχει μόνο ένα λογαριασμό σε αυτόν τον πάροχο και αυτός με τη σειρά του μπορεί να μας συνδέει με ιστότοπους και υπηρεσίες που συνεργάζονται μαζί του, αποκαλύπτοντας ορισμένα βασικά δεδομένα για μας. Για παράδειγμα, όλοι ξέρουμε τα κουμπιά που μας επιτρέπουν να κάνουμε login κάπου χωρίς να ανοίξουμε λογαριασμό αλλά χρησιμοποιώντας τον λογαριασμό μας στο Google, το Twitter, το LinkedIn κτλ. Αυτή η λύση φυσικά έχει πολλά προβλήματα όσο αφορά στη προστασία της ιδιωτικότητας, καθώς ο μεσάζοντας μπορεί τώρα να ακολουθεί όλες τις κινήσεις μας στο Διαδίκτυο και να βλέπει όλες τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούμε. Με άλλα λόγια ο χρήστης καλείται να συμβιβαστεί ως προς την ιδιωτικότητά του με αντάλλαγμα μεγαλύτερη ευκολία. Γι’ αυτό και τελικά αυτά τα μοντέλα δεν κατάφεραν να υιοθετηθούν ευρέως από τους χρήστες.

Η λύση σε όλα αυτά τα προβλήματα είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες: το μοντέλο του μεσάζοντα πρέπει να σπάσει και ο χρήστης πρέπει να μπεί στο κέντρο της εικόνας ώστε να έχει τον έλεγχο του ποιός λαμβάνει στοιχεία της ταυτότητας του στο Διαδίκτυο και ποιά (Ο Kim Cameron ήταν ένας από αυτούς που πρότειναν ήδη από το 2008 μια τέτοια αρχιτεκτονική). Επιπλέον, τεχνολογίες που δίνουν αυτόν τον έλεγχο στον χρήστη υπάρχουν ήδη με τη μορφή κρυπτογραφικών εργαλείων εδώ και χρόνια. Ίσως ένα από τα πιο γνωστά είναι τα Zero Knowledge Proofs (ZKP) που δίνουν τη δυνατότητα στο χρήστη να μην στέλνει καν στοιχεία της ταυτότητας του στον πάροχο μιας υπηρεσίας, αν αυτό δεν είναι εντελώς απαραίτητο, αλλά να στέλνουν μόνο κρυπτογραφικές αποδείξεις για κάποιες ιδιότητες που έχουν αυτά τα στοιχεία. Για παράδειγμα ότι κάποιος είναι ενήλικας, χωρίς να αποκαλύπτει την ακριβή ημερομηνία γέννησής του. Παράλληλα μία ειδική κατηγορία-τεχνολογία ανώνυμων ηλεκτρονικών διαπιστευτηρίων γνωστή ως Privacy-ABCs (Privacy- Attribute Based Credentials) άρχισε να χρησιμοποιεί τα ZKP και να θέτει τα θεμέλια για δημιουργία πρακτικών συστημάτων. Μετά το 2010 αυτές οι τεχνολογίες ήρθαν στο επίκεντρο μέσω μιας σειράς μεγάλων Ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων που πειραματίστηκαν με πραγματικούς χρήστες και συνέβαλαν στην περαιτέρω ωρίμανσή τους.

Ωστόσο, σε ένα αποκεντρωμένο μοντέλο παρέμενε ως πρόσφατα ανοιχτό το πρόβλημα της εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας των συναλλαγών, καθώς δεν υπάρχει πλέον μια κεντρική αρχή που να είναι υπεύθυνη για την επικύρωσή τους. Και αυτό το κενό ήρθε να καλύψει η τεχνολογία blockchain που στην ουσία λειτουργεί ως ένα μητρώο δεδομένων και πληροφοριών (ledger) και μπορούμε να την εφαρμόσουμε για τις ανάγκες της ηλεκτρονικής ταυτοποίησης. Η θεμελιώδης διαφορά από τα υφιστάμενα μητρώα και βάσεις δεδομένων είναι ότι για την τήρησή του δεν είναι αρμόδια μία κεντρική αρχή, αλλά οι λεγόμενοι κόμβοι  (nodes). Με την επίτευξη συμφωνίας (consensus) ανάμεσα στους κόμβους δημιουργείται εμπιστοσύνη για την ορθότητα των στοιχείων που καταχωρούνται στο μητρώο.

Αυτή η εξέλιξη μαζί με κάποια ακόμα κομμάτια του παζλ που ήρθαν να συμπληρωθούν κυρίως από πλευράς τυποποίησης από το World Wide Web Consortium (W3C), έδωσαν μια νέα ώθηση στο μοντέλο αποκεντρωμένης ψηφιακής ταυτότητας, στο οποίο αναφερόμαστε πλέον με τον όρο Self-Sovereign Identity (SSI). Ο όρος αποδίδεται στον Christopher Allen, ο οποίος περιέγραψε το όραμα και τις αρχές του SSI σε ένα άρθρο που δημοσίευσε το 2016. Παρόλο που όλοι συμφωνούν ότι θα πρέπει να βρεθεί ένας καλύτερος όρος, ως τώρα δεν έχει βρεθεί ποιός μπορεί να είναι αυτός. Γεγονός είναι πάντως πως μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας, οργανισμοί τυποποίησης και κυβερνήσεις έχουν στρέψει την προσοχή τους σε αυτή την τεχνολογική εξέλιξη, η οποία καλπάζει πλέον με ταχύτατους ρυθμούς.

Ένα κεντρικό εργαλείο που επιτρέπει στους χρήστες να διαχειρίζονται οι ίδιοι την ψηφιακή τους ταυτότητα χωρίς να εξαρτώνται από έναν κεντρικό πάροχο υπηρεσιών ταυτότητας είναι το πορτοφόλι ψηφιακής ταυτότητας (digital identity wallet) το οποίο είναι προσωπικό ψηφιακό πορτοφόλι που επιτρέπει στους πολίτες να ταυτοποιούνται, να αποθηκεύουν και να διαχειρίζονται δεδομένα ταυτότητας και επίσημα έγγραφα σε ηλεκτρονική μορφή. Το ψηφιακό πορτοφόλι σαν έννοια δεν είναι καινούργια, καθώς οι περισσότεροι έχουμε ήδη ψηφιακά πορτοφόλια στα κινητά τηλέφωνά μας για να αποθηκεύουμε τις κάρτες επιβίβασης όταν ταξιδεύουμε, το πιστοποιητικό COVID,  ή για να φυλάσσουμε σε αυτά εικονικές τραπεζικές κάρτες ως βολικό μέσο πληρωμής. Το πορτοφόλι ψηφιακής ταυτότητας είναι κάτι αντίστοιχο, αλλά διαχειρίζεται διαπιστευτήρια που σχετίζονται με την ταυτότητά μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι περιορίζεται μόνο στα προσωπικά δεδομένα ταυτότητας, με τη στενή έννοια του όρου (όπως δηλαδή στη ψηφιακή ταυτότητα eID), αλλά μπορεί επίσης να περιέχει και άλλα (επίσημα ή μη) διαπιστευτήρια σε ηλεκτρονική μορφή, όπως άδειες οδήγησης, ή τίτλοι σπουδών.

Κατά συνέπεια, το πορτοφόλι ψηφιακής ταυτότητας επιτρέπει στους πολίτες να αποδεικνύουν την ταυτότητά τους ή άλλα ψηφιακά διαπιστευτήρια με κινητά μέσα προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε διαδικτυακές υπηρεσίες ή να ανταλλάσσουν ψηφιακά έγγραφα. Επίσης του επιτρέπει να αποδεικνύουν μόνο ένα συγκεκριμένο ιδιοχαρακτηριστικό που περιέχεται μέσα σε ένα διαπιστευτήριο, όπως, λόγου χάρη, η ημερομηνία γέννησης. Αυτό είναι δυνατό χωρίς να αποκαλύπτεται η ταυτότητά τους ή άλλα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα.

Κάτι αντίστοιχο φυσικά δεν είναι δυνατόν με μια υλική ταυτότητα: όταν την δείχνουμε σε κάποιον, αποκαλύπτουμε όλα τα ιδιοχαρακτηριστικά που περιέχει. Υπάρχει όμως ακόμα κάτι που είναι εξίσου σημαντικό από την πλευρά της προστασίας της ιδιωτικότητας: η οποιαδήποτε αρχή που έχει εκδώσει τα ψηφιακά διαπιστευτήρια σε ένα σύστημα SSI δεν είναι σε θέση να γνωρίζει για ποιό λόγο ή για ποιές υπηρεσίες τα χρησιμοποιεί ο κάτοχός τους.

Αυτή λοιπόν είναι η επανάσταση που φέρνει το SSI στο τομέα της ηλεκτρονικής ταυτοποίησης, και η τεχνολογία πίσως από αυτό ονομάζεται “επαληθεύσιμα διαπιστευτήρια” (verifiable credentials). Τα επαληθεύσιμα διαπιστευτήρια είναι ένα πρότυπο W3C για υπογεγραμμένα κοντέινερ δεδομένων ταυτότητας. Κάθε διαπιστευτήριο περιέχει ένα σύνολο ανεξάρτητων επαληθεύσημων προτάσεων (claims) σχετικά με τον κάτοχο του διαπιστευτηρίου. Αυτές οι προτάσεις διατυπώνονται από μία αρχή, η οποία στην SSI ονομάζεται εκδότης του διαπιστευτηρίου. Η οντότητα (πρόσωπο, οργανισμός ή πράγμα) στην οποία εκδίδεται το διαπιστευτήριο, δηλαδή αυτός που θα το κρατήσει στο ψηφιακό πορτοφόλι του, ονομάζεται κάτοχος του διαπιστευτηρίου. Οι προτάσεις σε ένα διαπιστευτήριο μπορούν να αναφέρουν δεδομένα σχετικά με τον κάτοχο, όπως χαρακτηριστικά (ηλικία, ύψος, βάρος, κ.λπ.), σχέσεις (μητέρα, πατέρας, εργοδότης, υπηκοότητα ή άλλα) ή δικαιώματα (ιατρικές παροχές, προνόμια βιβλιοθήκης, ιδιότητα μέλους ανταμοιβές, νόμιμα δικαιώματα και ούτω καθεξής).

Για να πληρούν τις προϋποθέσεις ενός διαπιστευτηρίου, οι προτάσεις πρέπει να είναι με κάποιο τρόπο επαληθεύσιμες. Αυτό σημαίνει ότι ένας επαληθευτής πρέπει να είναι σε θέση να προσδιορίσει τα ακόλουθα:

• Ποιος εξέδωσε το διαπιστευτήριο
• Ότι δεν έχει παραβιαστεί από τότε που εκδόθηκε
• Ότι δεν έχει λήξει ή δεν έχει ανακληθεί

 

Σχήμα 4

 

Όλα τα παραπάνω γίνονται εφικτά με το τελευταίο κομμάτι του παζλ, τα αποκεντρωμένα αναγνωριστικά (Decentralised Identifiers ‘DIDs’). Το DID είναι ένα μοναδικό αναγνωριστικό το οποίο δημιουργείται τυχαία από τη μεριά του χρήστη και είναι υπό τον πλήρη έλεγχό του. Όταν μια εκδούσα αρχή εκδίδει ένα επαληθεύσιμο διαπιστευτήριο σε ένα χρήστη, επισυνάπτει το δημόσιο DID του σε αυτό το διαπιστευτήριο. Το ίδιο δημόσιο DID αποθηκεύεται επίσης στο blockchain (βλ. Σχήμα 4). Όταν κάποιος θέλει να επαληθεύσει τη γνησιότητα/εγκυρότητα του διαπιστευτηρίου, μπορεί να το πετύχει ελέγχοντας το DID στο blockchain χωρίς να χρειάζεται να επικοινωνήσει με την αρχή που το εξέδωσε. Επίσης, δεν υπάρχει όριο στον αριθμό των DID που μπορούν να δημιουργηθούν, οπότε για κάθε επικοινωνία ή συναλλαγή στο Διαδίκτυο μπορεί κάποιος να δημιουργεί ένα καινούργιο DID και έτσι να αποτρέπει τη συσχέτιση των κινήσεών του και άρα την ιχνηλάτηση.

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε δύο σημεία που συνήθως παρερμηνεύονται απο πολλούς. Πρώτον, κανένα προσωπικό δεδομένο δεν αποθηκεύεται στο blockchain. Όλα τα προσωπικά δεδομένα παραμένουν στη συσκευή του χρήστη και υπό τον έλεγχό του. Αυτό που αποθηκεύεται στο blockchain είναι ο μοναδικός αριθμός DID που σχετίζεται με κάθε επαληθεύσιμο διαπιστευτήριο του χρήστη. Ο παραλήπτης ενός επαληθεύσιμου διαπιστευτηρίου θα χρησιμοποιούσε αυτόν τον αριθμό DID για να εντοπίσει το κλειδί επαλήθευσης του αποστολέα, έτσι ώστε να επικυρώσει και να αποκωδικοποιήσει τα δεδομένα στο διαπιστευτήριο. Άρα λοιπόν το blockchain χρησιμοποιείτε για την ανταλλαγή κρυπτογραφικών κλειδιών, ελλείψει μια κεντρικής αρχής που διαχειριζόταν αυτή τη πληροφορία ως τώρα. Ωστόσο, αυτά τα κλειδιά δεν θεωρούνται ανωνυμοποιημένα δεδομένα αλλά ψευδωνυμοποιημένα δεδομένα και άρα εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (ΕΕ) 2016/679 (GDPR). Επιπλέον, στη περίπτωση που δεν αλλάζει το DID για κάθε συναλλαγή αλλά παραμένει το ίδιο, δημιουργούνται κίνδυνοι συσχέτισης όπως αναφέρεται και στο πρότυπο (παρ. 10.2 και 10.3) που κάνουν την εφαρμογή του GDPR ιδιαίτερα περίπλοκο θέμα. Η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προστασία δεδομένων στην υποδομή EBSI αναλύει το παραπάνω πρόβλημα πιο διεξοδικά.

Δεύτερον, η χρήση του blockchain δεν είναι αναγκαία για τη λειτουργία ενός συστήματος SSI. Είναι μόνο ένα πιθανό εργαλείο που προσφέρει  τις λειτουργίες αποθήκευσης, ενημέρωσης, διαγραφής/ανάκλησης των DID που μπορεί να προσφέρει ένα κεντρικό σύστημα, αλλά τώρα γίνεται με αποκεντρωμένο τρόπο. Στη θέση του blockchain θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε τεχνολογία προσφέρει αντίστοιχες λειτουργίες, όπως για παράδειγμα η IPFS.

 

Σχήμα 5

 

Άρα λοιπόν, για να ανακεφαλαιώσουμε, το SSI υποστηρίζει μοναδικές ιδιότητες που επιτρέπουν τη προστασία της ιδιωτικότητας με τρόπο ουσιαστικό:

• Επιλεκτική Αποκάλυψη: Ο κάτοχος ενός διαπιστευτηρίου μπορεί να κοινοποιήσει μόνο τα χαρακτηριστικά αυτά που είναι απαραίτητα από τον πάροχο μιας υπηρεσίας και να παραλείψει τα υπόλοιπα (βλ. Σχήμα 5).
• Απόδειξη μηδενικής γνώσης: Ο κάτοχος ενός διαπιστευτηρίου μπορεί να αποδείξει μια ιδιότητα κάποιου χαρακτηριστικού που περιέχεται στο διαπιστευτήριο, χωρίς να αποκαλύψει την πραγματική του τιμή (π.χ. μπορείτε να αποδείξετε ότι είστε άνω των 18 χωρίς να αποκαλύψετε την ημερομηνία γέννησής σας).
• Μη συνδεσιμότητα: Η εκδοτική αρχή ενός διαπιστευτηρίου δεν είναι σε θέση να γνωρίζει για ποιό λόγο ή για ποιές υπηρεσίες το χρησιμοποιεί ο κάτοχός του. Επίσης η κάθε χρήση ενός διαπιστευτηρίου μπορεί να παραμείνει ασύνδετη με τη χρήση του σε μια διαφορετική υπηρεσία.

 

Το SSI ως προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η ΕΕ έχει υιοθετήσει το όραμα του SSI συμπεριλαμβάνοντας το «ευρωπαϊκό αυτόνομο πλαίσιο ταυτότητας» (ESSIF) ως μέρος της «ευρωπαϊκής υποδομής υπηρεσιών blockchain» (EBSI). Το EBSI είναι μια πρωτοβουλία της ΕΕ, η οποία στοχεύει στην παροχή δημόσιας υποδομής blockchain για κυβερνητικές υπηρεσίες (σε επίπεδο ΕΕ). Το ESSIF, με τη σειρά του, βασίζεται σε αυτήν την υποδομή προκειμένου να αναπτύξει και να προωθήσει λύσεις SSI. Επιπλέον, το σύστημα που θα προκύψει στα πλαίσια του ESSIF θα πρέπει να είναι συμβατό με τις νομοθεσίες GDPR και eIDAS ώστε να προσφέρει τις ανώτερες δυνατές εγγυήσεις στο επίπεδο προστασίας των ευρωπαίων πολιτών. Ο στόχος είναι να παρέχει ένα σύστημα διαχείρισης της ταυτότητας για τους πολίτες βασισμένο σε blockchain, το οποίο, αντίστοιχα με ένα πραγματικό πορτοφόλι, θα αποθηκεύει την ταυτότητα, την άδεια οδήγησης, την κάρτα υγείας, την ταυτότητα φοιτητή κ.λπ. σε ένα ψηφιακό πορτοφόλι, το οποίο θα είναι υπό τον πλήρη έλεγχο των πολιτών. Με αυτόν τον τρόπο μεταβαίνουμε στην εποχή της ψηφιακής ταυτότητας με όλα τα πλεονεκτήματα που αυτό έχει, όπως η προστασία του απορρήτου, η προστασία προσωπικών δεδομένων και ο έλεγχος μόνο από τον χρήστη.

Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την ενημέρωση του κανονισμού ΕΕ 910/2014 (eIDAS) για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Πλαισίου Ψηφιακής Ταυτότητας. Αυτή η πρόταση συζητείται επί του παρόντος από τις επιτροπές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και περιλαμβάνει αρκετές πτυχές σχετικά με το SSI. Υποστηρίζει ιδίως την ιδέα ενός «ευρωπαϊκού πορτοφολιού ψηφιακής ταυτότητας» (European Digital Identity Wallet), το οποίο είναι ένα προϊόν και μια υπηρεσία που επιτρέπει στον χρήστη να αποθηκεύει διαπιστευτήρια και χαρακτηριστικά που συνδέονται με την ταυτότητά του και να τα επιδεικνύει κατόπιν αιτήματος online και offline προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες. Ωστόσο, η πρόταση στερείται ακόμα σαφήνειας σχετικά με κάποια μέτρα προστασίας ασφαλείας και ιδιωτικότητας, τα οποία βρίσκονται ακόμα υπό συζήτηση. Η έκθεση που δημοσιεύτηκε πρόσφατα με την υποστήριξη της EDRi παίρνει κριτική στάση απέναντι στην παρούσα πρόταση και προτείνει συγκεκριμένες βελτιώσεις.

Σε εθνικό επίπεδο πολλές Ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη ανακοινώσει πρωτοβουλίες για την προώθηση ενός αποκεντρωμένου πορτοφολιού ψηφιακής ταυτότητας, συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας, Φινλανδίας και Ισπανίας. Αλλά και εκτός Ευρωπαϊκής ένωσης αξίζει να αναφέρουμε τα παραδείγματα του Καναδά (Βρετανική Κολούμπια, Οντάριο) και της Λατινικής Αμερικής. Η έκθεση που δημοσίευσε την περασμένη εβδομάδα ο ENISA πάνω στις τεχνολογίες SSI δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα των πρωτοβουλιών SSI που βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ευρώπη.

Τέλος αξίζει να τονίσουμε ότι υποδομές δεδομένων στην Ευρώπη όπως το GAIA-X θα χρησιμοποιούν επίσης το SSI για επαλήθευση της ταυτότητας και εξουσιοδότηση του χρήστη, καθώς το επίπεδο που εξασφαλίζει το άνοιγμα ενός απλού λογαριασμού πελάτη είναι ανεπαρκές και η απαραίτητη ασφάλεια καθίσταται δυνατή μόνο με την επαλήθευση της ταυτότητας του χρήστη, κάτι που το SSI μπορεί να εξασφαλίσει σεβόμενο παράλληλα την ιδιωτικότητα των χρηστών.

Εκκρεμούντα ζητήματα

H ακριβής υλοποίηση και οι τεχνικές προδιαγραφές των δομικών λίθων του SSI όπως π.χ. του πορτοφολιού ψηφιακής ταυτότητας  δεν έχουν ακόμη καθοριστεί, και πολλά τεχνικά θέματα παραμένουν ανοιχτά. Ένα θεμελιώδες θέμα που εκκρεμεί είναι η διακυβέρνηση συστημάτων SSI για τη διαχείριση της εμπιστοσύνης και οι τεχνικές λύσεις που απαιτούνται ως επακόλουθο.

Με την αφαίρεση των ενδιάμεσων που είχαν τον έλεγχο των κρυπτογραφικών κλειδιών στα κεντροποιημένα συστήματα, ο έλεγχος αυτών των κλειδιών περνάει στους χρήστες στα συστήματα SSI. Μόνο ο χρήστης ξέρει και ελέγχει πλέον το ιδιωτικό κλειδί που αντιστοιχεί στο DID του, το οποίο είναι αποθηκευμένο στο ψηφιακό του πορτοφόλι. Με αυτό το κλειδί υπογράφει όλα τα διαπιστευτήρια που παρουσιάζει στον επαληθευτή. Οπότε δημιουργείται αμέσως ένα σημαντικό ζήτημα εμπιστοσύνης: Πώς μπορεί ένας επαληθευτής να είναι σίγουρος ότι το κλειδί του χρήστη πίσω από τα επαληθεύσιμα διαπιστευτήρια δεν έχει παραβιαστεί; Αυτό μεταφράζεται καλύτερα στο εξής ερώτημα: Αν το ψηφιακό πορτοφόλι βρίσκεται αποθηκευμένο στη κινητή συσκευή του χρήση, πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η συσκευή αυτή δεν έχει παραβιαστεί από έναν εισβολέα ο οποίος έχει πλέον τον έλεγχο του ψηφιακού πορτοφολιού και των κλειδιών; Αυτό απαιτεί μηχανισμούς ασφαλείας με χρήση τεχνολογιών όπως Trusted Computing, ώστε να μπορέσουμε να επαληθεύσουμε την ορθότητα του πορτοφολιού (ως λογισμικό). Στην Ελλάδα η εταιρία Ubitech πρωτοπορεί στην ανάπτυξη τέτοιων λύσεων στα πλαίσια του ESSIF.

Ένα αντίστοιχο πρόβλημα εμπιστοσύνης που πρέπει να αντιμετωπίσουν τα συστήματα που βασίζονται σε SSI είναι: Πώς μπορεί κανείς να εμπιστευτεί ότι η οντότητα που εκδίδει τα διαπιστευτήρια είναι στην πραγματικότητα η οντότητα που ισχυρίζεται ότι είναι; Το SSI από μόνο του επιτρέπει σε οποιοδήποτε να εκδίδει διαπιστευτήρια. Οπότε εάν, για παράδειγμα, κάποιος μπορούσε να εκδώσει διαπιστευτήρια στο όνομα του «Πανεπιστημίου Πατρών», προκύπτει σαφώς πρόβλημα εμπιστοσύνης. Ένας επαληθευτής θα πρέπει να μπορεί να επαληθεύσει την ταυτότητα του εκδότη μέσω ενός κοινού πλαισίου εμπιστοσύνης. Για παράδειγμα θα μπορούσε το eIDAS να πάρει αυτό το ρόλο αλλά δεν αρκεί να καλύψει όλο το εύρος εφαρμογών. Υπάρχουν λοιπόν πρότζεκτ, και πάλι στα πλαίσια του ESSIF, που δουλεύουν προς αυτή τη κατεύθυνση.

Ένα άλλο μεγάλο θέμα που παραμένει ανοιχτό είναι το ερώτημα εάν θα μπορέσει ένας χρήστης να πάρει το βάρος της διαχείρισης της ψηφιακής του ταυτότητας πάνω του και να καταβάλλει αυτήν την επιπλέον προσπάθεια από το μέρος του χωρίς να χρειάζεται να βασίζεται σε τρίτους. Για παράδειγμα, ένα πρόβλημα είναι η διαχείριση του ψηφιακού πορτοφολιού και των κρυπτογραφικών κλειδιών που συνδέονται με αυτό.  Σε αυτήν την περίπτωση, το backup και η ανάκτηση των κλειδιών γίνεται αποκλειστική ευθύνη του χρήστη με όλες τις συνέπειες σε περίπτωση μόνιμης απώλειας. Για να μπορέσουν οι περισσότερους χρήστες να το διαχειριστούν αυτό, θα πρέπει να εμπλακεί κάποιος τρίτος για να το αναλάβει εκ μέρους τους, δημιουργώντας την ανάγκη ενός συμβιβασμού από μεριάς ιδιωτικότητας για περισσότερη ευκολία. Έτσι λοιπόν αναπτύσσονται μηχανισμοί όπως τα Αποκεντρωμένα Συστήματα Διαχείρισης Κλειδιών (DKMS), κάτω από ένα παγκόσμιο διαλειτουργικό πρότυπο για φορητά ψηφιακά πορτοφόλια. Το DKMS θα επιτρέπει στους χρήστες να βασίζονται σε μια εφαρμογή τρίτου για τη διαχείριση των ψηφιακών πορτοφολιών τους, και ειδικότερα να βοηθά στην ανάκτηση κλειδιών.

Συμπεράσματα

Η ψηφιακή ταυτοποίηση αποτελεί θεμελιώδη λίθο όχι μόνο για την επιτυχία της ψηφιοποίησης στην εποχή μας, αλλά και για τη διατήρηση μιας ανοιχτής, δημοκρατικής και βιώσιμης κοινωνίας. Για αξιόπιστες και ασφαλείς αλληλεπιδράσεις η τεχνολογία SSI μπορεί να εξασφαλίσει το κατάλληλο πλαίσιο αναγνώρισης και επαλήθευσης ψηφιακών ταυτοτήτων με επίκεντρο τον χρήστη, ο οποίος καταστείται κυρίαρχος των δεδομένων του.

Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας τα συστήματα ψηφιακής ταυτότητας να σχεδιάζονται, να εφαρμόζονται και να ρυθμίζονται υπεύθυνα για να διασφαλίζονται τα απαραίτητα πρότυπα ιδιωτικότητας και ασφάλειας. Αυτό δεν είναι μόνο τεχνικό πρόβλημα, αλλά απαιτεί την στενή συνεργασία των νομοθετικών και ρυθμιστικών φορέων που σχεδιάζουν ή ελέγχουν τέτοια συστήματα με εμπειρογνώμονες σε θέματα ασφάλειας, οργανώσεις προστασίας των ψηφιακών δικαιωμάτων, υποστηρικτές των πολιτικών δικαιωμάτων και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς.

Παρακάτω ανακεφαλαιώνουμε αυτά που θεωρούμε ως σημαντικότερα συμπεράσματα μέσα από την ανάλυση που κάναμε σε αυτό το άρθρο:

• Τα συστήματα SSI δεν είναι απαραίτητο να βασίζονται στη χρήση blockchain. Κάτι τέτοιο αυξάνει την πολυπλοκότητα του συνολικού συστήματος με πρωτόκολλα και διαδικασίες για τις οποίες δεν υπάρχουν ακόμη αξιόπιστα στοιχεία για την ασφάλειά τους ούτε έχουν ολοκληρωθεί ακόμα οι διαδικασίες τυποποίησής τους. Στη περίπτωση που καταφύγουμε στη λύση του blockchain θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι δεν αποθηκεύονται εκεί προσωπικά δεδομένα ούτε επιτρέπεται η διεξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το ευαίσθητο περιεχόμενο των διαπιστευτηρίων, καθώς η αποθήκευση πληροφοριών στο blockchain είναι μόνιμη και δεν υπάρχει τεχνικά η δυνατότητα διαγραφής.
• Η διαχείριση των κλειδιών παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στα συστήματα SSI. Η απώλεια των ιδιωτικών κλειδιών δεν μπορεί να αποφευχθεί πάντα, αλλά αυτό δεν θα πρέπει να οδηγεί στην απώλεια των αντίστοιχων διαπιστευτηρίων. Είναι απαραίτητος ένας μηχανισμός ανάκτησης κλειδιών που να συνοδεύεται με υψηλό επίπεδο μέτρων ασφαλείας λειτουργούν τοπικά στην συσκευή του χρήστη, αλλά τις διαχειρίζεται μια εξωτερική υπηρεσία (π.χ. στο cloud), τότε ο χρήστης εξαρτάται από την εν λόγω υπηρεσία καθώς και από την διαθεσιμότητά της. Αυτό περιορίζει σε ένα βαθμό την κυριαρχία του πάνω στα δεδομένα ταυτότητάς του.
• Θα πρέπει να υπάρχει ένα σαφώς καθορισμένο μοντέλο για την διαμόρφωση εμπιστοσύνης μεταξύ όλων των εμπλεκομένων σε ένα σύστημα SSI. Ειδικότερα από τη πλευρά του χρήστη, η σύνδεση των ψηφιακών δεδομένων ταυτότητας με τον κάτοχό τους πρέπει να διασφαλίζεται με τεχνικά μέτρα. Πρέπει να διασφαλίζεται ότι μόνο ο κάτοχος της ταυτότητας μπορεί να χρησιμοποιεί τα διαπιστευτήρια και ότι δεν επιτρέπεται να τα διαβιβάσει σε τρίτους. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται επίσης ότι κανένας τρίτος δεν έχει τη δυνατότητα  να πάρει τον έλεγχο του ψηφιακού πορτοφολιού και των κλειδιών του χρήστη.

 

* Ο Ιωάννης Κροντήρης είναι απόφοιτος του τμήματος Μηχανικών Η/Υ του Πολυτεχνείου Κρήτης και κατέχει διδακτορικό τίτλο στην Πληροφορική από το Πανεπιστήμιο του Mannheim της Γερμανίας. Απο το 2014 εργάζεται ως ερευνητής σε θέματα τεχνολογιών προστασίας της ιδιωτικότητας στο ερευνητικό κέντρο της Huawei στο Μόναχο.