Γράφει η Αυγή Σαουλίδου*
Στην ψηφιακή εποχή η εξέλιξη της διαφήμισης έχει αναδείξει νέες προκλήσεις όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης στον δημόσιο διάλογο. Οι διαδικτυακές μας δραστηριότητες αφήνουν πίσω τους ίχνη δεδομένων, τα οποία συλλέγονται και αναλύονται ενδελεχώς με στόχο τη στοχευμένη διαφήμιση μέσω της διαδικτυακής συμπεριφορικής διαφήμισης (OBA). Ενώ η συμπεριφορική διαφήμιση προσφέρει εξατομικευμένες εμπειρίες και αυξάνει σημαντικά την αποδοτικότητα του μάρκετινγκ, εγείρει ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπό της στην ελευθερία της έκφρασης. Ας εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο η διάχυτη παρακολούθηση λόγω της συμπεριφορικής διαφήμισης ενσταλάζει φόβο στα άτομα, οδηγώντας τα στην αυτολογοκρισία και τις επιπτώσεις της τελευταίας στις δημοκρατικές αξίες.
Συμπεριφορική Διαφήμιση
Η συμπεριφορική διαφήμιση χρησιμοποιεί ως βάση την παρακολούθηση και ανάλυση των διαδικτυακών δραστηριοτήτων των χρηστών, συμπεριλαμβανομένου του ιστορικού περιήγησης, των ερωτημάτων αναζήτησης και των αλληλεπιδράσεων με το online περιεχόμενο. Μέσω εξελιγμένων αλγορίθμων, δημιουργούνται ολοκληρωμένα προφίλ χρηστών, που περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τις προτιμήσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δημογραφικές πληροφορίες τους. Στη συνέχεια τα δεδομένα αυτά αξιοποιούνται για την εξατομικευμένη προβολή στοχευμένων διαφημίσεων σε μεμονωμένους χρήστες. Έτσι αφενός βελτιώνεται η εμπειρία των χρηστών καθώς οι διαφημίσεις που τους προβάλλονται είναι σχετικές με τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα τους, αφετέρου ενισχύεται η αποτελεσματικότητα των διαφημίσεων καθώς, η συνεχής πληροφόρηση σχετικά με τις προτιμήσεις και τις συμπεριφορές των καταναλωτών, επιτρέπει στις εταιρίες να προσαρμόσουν αναλόγως τις στρατηγικές τους.
Ο φόβος της Παρακολούθησης
Παρά τα οφέλη που αναφέρθηκαν, η συστηματική συλλογή δεδομένων για σκοπούς κατάρτισης προφίλ εγείρει σημαντικές ανησυχίες όσον αφορά στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και την ελευθερία των προσώπων. Οι χρήστες αντιλαμβανόμενοι ότι η διαδικτυακή τους συμπεριφορά παρακολουθείται συνεχώς, συχνά αισθάνονται ότι παραβιάζεται η ιδιωτικότητά τους. Επιπλέον, η λεπτομερής κατάρτιση προφίλ μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την κατάταξη των χρηστών σε συγκεκριμένες κατηγορίες και την αναπαραγωγή στερεοτύπων, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στον περιορισμό της αυτοδιάθεσής τους να εξερευνούν ποικίλο περιεχόμενο χωρίς να περιορίζονται σε προκαθορισμένες προτιμήσεις.
Δημοκρατικές αξίες σε κίνδυνο
Υπό το φόβο της παρακολούθησης λοιπόν, συχνά αποφεύγεται η παρουσίαση πραγματικών απόψεων στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα ο ψηφιακός χώρος να καταλαμβάνεται από ένα μόνο ποσοστό των απεριόριστων προοπτικών που θα μπορούσαν να συμβάλουν σε έναν εύρωστο δημόσιο διάλογο. Η αυτολογοκρισία που απορρέει από τη συμπεριφορική διαφήμιση επηρεάζει σημαντικά την ελευθερία της έκφρασης σε κοινωνικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο.
Στην κοινωνική σφαίρα, η απροθυμία να εκφραστεί κανείς αυθεντικά οδηγεί στον περιορισμό της πολυφωνίας και στη φίμωση ιδίως των αντισυμβατικών φωνών. Έτσι εμποδίζεται η ανταλλαγή ιδεών και την προώθηση ενός υγιούς και συμπεριληπτικού διαλόγου. Αυτή η καταστολή των διαφορετικών απόψεων μπορεί να οδηγήσει στη διαιώνιση στερεοτύπων και στην ενίσχυση των υφιστάμενων προκαταλήψεων, περιορίζοντας τελικά το βάθος και την ποιότητα των δημόσιων συζητήσεων και τη συλλογική κατανόηση πολύπλοκων κοινωνικών ζητημάτων.
Σε πολιτικό επίπεδο, η αυτολογοκρισία η οποία καταστέλλει την έκφραση διαφορετικών απόψεων και οπτικών, εμποδίζει τη διαμόρφωση ενός ενημερωμένου εκλογικού σώματος και υπονομεύει τελικά την ίδια τη δημοκρατική διαδικασία. Οι ευρύτερες επιπτώσεις αυτής της δυσμενούς επίδρασης στη δημοκρατία είναι εκτεταμένες, καθώς η ανεμπόδιστη ανταλλαγή ιδεών συνιστά θεμελιώδες συστατικό μίας σύγχρονης υπεύθυνης κοινωνίας. Όταν τα άτομα απέχουν από την έκφραση των αυθεντικών απόψεών τους λόγω της παρακολούθησης και του φόβου των συνεπειών αυτής, ο δημοκρατικός ιστός αποδυναμώνεται με αποτέλεσμα συνήθως την πόλωση, την ανικανότητα συλλογικής επίλυσης προβλημάτων και την αναχαίτιση της προόδου.
Η ισορροπία μεταξύ εξατομίκευσης και επιτήρησης
Όπως προκύπτει από όσα αναφέρθηκαν, η τήρηση της ισορροπίας μεταξύ της δημιουργίας εξατομικευμένου περιεχομένου και της προστασίας της ιδιωτικής ζωής συνιστά πρόκληση στο πεδίο της διαδικτυακής συμπεριφορικής διαφήμισης. Η επίτευξη αυτής της ισορροπίας απαιτεί δεοντολογικές πρακτικές και διαφανείς διαδικασίες χειρισμού των δεδομένων που δίνουν προτεραιότητα στη συγκατάθεση των χρηστών και στον έλεγχο των προσωπικών τους πληροφοριών, διασφαλίζοντας ότι τα οφέλη της εξατομίκευσης δεν θέτουν σε κίνδυνο τα ατομικά δικαιώματα προστασίας της ιδιωτικής ζωής.
Προστασία της Ιδιωτικότητας και της Ελευθερίας της Έκφρασης
Στη συνετή χρήση της συμπεριφορικής διαφήμισης θα μπορούσαν να συμβάλλουν μέτρα όπως η συλλογή ρητής συγκατάθεσης των χρηστών ως προϋπόθεση για την επεξεργασία των δεδομένων τους, η εφαρμογή διαφανών διαδικασιών χειρισμού των δεδομένων, και οι ισχυρές ρυθμίσεις απορρήτου. Αντί της παρεμβατικής σκιαγράφησης προφίλ, θα πρέπει να δίδεται έμφαση στην πλαισιωμένη διαφήμιση που σέβεται τα όρια και τις προτιμήσεις των χρηστών και προωθεί ένα πιο ηθικό διαδικτυακό περιβάλλον. Η τήρηση κανονισμών περί προστασίας της ιδιωτικής ζωής και διαφανών διαδικασιών χρήσης δεδομένων, μαζί με την ενημέρωση των χρηστών θα βοηθήσει στην καλλιέργεια κουλτούρας ελεύθερης έκφρασης. Με την υποστήριξη αυτών των στρατηγικών, ο ψηφιακός κόσμος μπορεί να γίνει ένας πιο συμπεριληπτικός και ανοιχτός χώρος που σέβεται την αυτονομία των χρηστών και προωθεί την ανταλλαγή ιδεών.
Ενδυνάμωση των χρηστών
Οι ίδιοι οι χρήστες θα πρέπει επίσης να ενδυναμώσουν τη θέση τους στον ψηφιακό κόσμο μέσω της ενημέρωσης και της διεκδίκησης και άσκησης των δικαιωμάτων τους. Για την προστασία της ιδιωτικότητάς τους διαδίκτυο θα πρέπει να χρησιμοποιούν ασφαλείς πλατφόρμες επικοινωνίας, να ενημερώνονται για τις ρυθμίσεις απορρήτου και να αποφεύγουν την υπερκοινοποίηση πληροφοριών. Μέσω της ενημέρωσης και της σχετική εκπαίδευση θα βρίσκονται σε θέση να εντοπίζουν τους πιθανούς κινδύνους και να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις αναφορικά με τη διαδικτυακή τους παρουσία. Με την ενθάρρυνση της κριτικής σκέψης και της συνειδητής προσέγγισης των διαδικτυακών δραστηριοτήτων, είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα ψηφιακό περιβάλλον το οποίο θα σέβεται την ιδιωτικότητα και την πολυφωνία.
Συμπέρασμα
Η συμπεριφορική διαφήμιση, παρά τα οφέλη της, επηρεάζει την ελευθερία της έκφρασης των χρηστών του Διαδικτύου οδηγώντας τους σε αυτολογοκρισία. Προκειμένου να τηρηθεί ισορροπία μεταξύ της χρήσης της διαδικτυακής συμπεριφορικής διαφήμισης και της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο, είναι ιδιαιτέρως σημαντική η αναγνώριση της συλλογικής ευθύνης, η διαφάνεια των πρακτικών επεξεργασίας δεδομένων, η εκπαίδευση των χρηστών και η επιβολή αυστηρών ρυθμιστικών πλαισίων. Έτσι είναι δυνατόν να διαμορφωθεί μια διαδικτυακή σφαίρα, η οποία όχι μόνο παρέχει εξατομικευμένες εμπειρίες, αλλά εναρμονίζεται επίσης με τις θεμελιώδεις αρχές της ελεύθερης έκφρασης και της προστασίας της ιδιωτικότητας.
*Η Αυγή Σαουλίδου είναι Νομικός και Υπεύθυνη Προστασίας Δεδομένων στο Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας.