Την περασμένη Δευτέρα, 8 Ιουλίου, η Homo Digitalis κλήθηκε να συμμετάσχει στο στρογγυλό τραπέζι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του νόμου για τις ψηφιακές υπηρεσίες.

Κατά τη διάρκεια της στρογγυλής τράπεζας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια επικαιροποιημένη εικόνα των διαφόρων βημάτων που έχουν γίνει μέχρι στιγμής για την επιβολή της DSA, τονίζοντας πώς οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών μπορούν να λειτουργήσουν ως σημαντικός σύμμαχος σε αυτόν τον τομέα. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρείχε ενημέρωση σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές του Α.28 όσον αφορά την προστασία των ανηλίκων.

Στη συνέχεια, οι Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών που συμμετείχαν στο στρογγυλό τραπέζι είχαν την ευκαιρία να μοιραστούν με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις τρέχουσες δραστηριότητές τους, την εμπειρογνωμοσύνη τους, και τις ικανότητες τους σε βασικούς τομείς της εφαρμογής της DSA και να ανταλλάξουν απόψεις σχετικά με τις σχετικές τους δραστηριότητες.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για αυτή τη σημαντική ευκαιρία να συνεργαστεί με την Κοινωνία των Πολιτών και για την ευγενική πρόσκλησή προς τη Homo Digitalis να συμμετάσχει σε αυτό το στρογγυλό τραπέζι.

Μένει να δούμε αν οι αρχές σε ελληνικό επίπεδο, θα ακολουθήσουν παρόμοια προσέγγιση και θα προσκαλέσουν την Homo Digitalis και άλλες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών σε έναν γόνιμο διάλογο όσον αφορά την εφαρμογή της DSA και του ελληνικού νόμου 5099/2024.

Η ομάδα μας εκπροσωπήθηκε στο στρογγυλό τραπέζι από τον Ελευθέριο Χελιουδάκη.

Γράφει ο Τάσος Αραμπατζής

Η Πράξη Ψηφιακών Υπηρεσιών (DSA) της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί ορόσημο στην προσπάθεια να μπει μεγαλύτερη τάξη στο συχνά χαοτικό πεδίο του διαδικτύου. Η νομοθεσία αποσκοπεί στη θέσπιση σαφών κανόνων και αρμοδιοτήτων για τις διαδικτυακές πλατφόρμες, αντιμετωπίζοντας ένα φάσμα προβλημάτων από την προστασία των καταναλωτών έως την καταπολέμηση του επιβλαβούς περιεχομένου. Ωστόσο, μέσα στις καλοπροαίρετες διατάξεις του DSA υπάρχει μια θεμελιώδης ένσταση που εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για τις δημοκρατίες παγκοσμίως: πώς εξασφαλίζουμε ένα ασφαλέστερο, πιο πολιτισμένο διαδικτυακό περιβάλλον χωρίς να παραβιάζουμε τις θεμελιώδεις αρχές της ελεύθερης έκφρασης;

Αυτό το άρθρο εξετάζει την πολυπλοκότητα των διατάξεων της DSA σχετικά με τις συνομιλίες και τον έλεγχο του περιεχομένου. Θα διερευνήσουμε πώς η καταπολέμηση των διαδικτυακών κινδύνων, συμπεριλαμβανομένης της εξάπλωσης της παραπληροφόρησης και των deepfakes, πρέπει να σταθμίζεται προσεκτικά έναντι των κινδύνων της λογοκρισίας και της καταστολής του νόμιμου λόγου. Πρόκειται για μια πράξη εξισορρόπησης με εκτεταμένες συνέπειες για το μέλλον της ψηφιακής μας κοινωνίας.

Διαδικτυακοί κίνδυνοι και η απάντηση της DSA

Το ψηφιακό πεδίο, παρ’ όλη την υπόσχεσή του για σύνδεση και γνώση, έχει μετατραπεί σε εκτροφείο για ένα ευρύ φάσμα διαδικτυακών κινδύνων.  Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης διαβρώνουν την εμπιστοσύνη απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς και σπέρνουν τη διχόνοια, ενώ η ρητορική μίσους τροφοδοτεί τις διακρίσεις και τη βία κατά περιθωριοποιημένων ομάδων. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός καταστρέφει ζωές, ιδίως των ευάλωτων νέων.

Για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων, η DSA θέτει νέες υποχρεώσεις στις διαδικτυακές πλατφόρμες, ιδίως στις Πολύ Μεγάλες Διαδικτυακές Πλατφόρμες (VLOP). Οι απαιτήσεις έχουν σημαντική εμβέλεια και περιλαμβάνουν:

• Αυξημένη διαφάνεια: Οι πλατφόρμες πρέπει να εξηγούν τον τρόπο λειτουργίας των αλγορίθμων τους και τα κριτήρια που χρησιμοποιούν για τη σύσταση και τον έλεγχο του περιεχομένου.
• Λογοδοσία: Οι εταιρείες θα αντιμετωπίσουν πιθανά πρόστιμα και κυρώσεις για την αποτυχία τους να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το παράνομο και επιβλαβές περιεχόμενο.
• Μετριασμός περιεχομένου: Οι πλατφόρμες πρέπει να αναφέρουν με σαφήνεια τις πολιτικές για την αφαίρεση περιεχομένου και να εφαρμόζουν αποτελεσματικά και φιλικά προς τον χρήστη συστήματα αναφοράς προβληματικού περιεχομένου.

Στόχος αυτών των διατάξεων της DSA είναι η δημιουργία ενός πιο υπεύθυνου ψηφιακού οικοσυστήματος όπου το επιβλαβές περιεχόμενο είναι λιγότερο πιθανό να ανθίσει και όπου οι χρήστες έχουν περισσότερα εργαλεία για να προστατευθούν.

Ο κίνδυνος της λογοκρισίας

Ενώ οι προθέσεις της DSA είναι αξιοθαύμαστες, τα μέτρα για την καταπολέμηση των διαδικτυακών κινδύνων εγείρουν εύλογες ανησυχίες σχετικά με τη λογοκρισία και την πιθανή καταστολή της ελευθερίας του λόγου. Η ιστορία είναι γεμάτη από περιπτώσεις όπου η καταπολέμηση του επιβλαβούς περιεχομένου χρησίμευσε ως πρόσχημα για να φιμωθούν οι αντίθετες φωνές, να ασκηθεί κριτική στους κυβερνώντες ή να κατασταλούν περιθωριοποιημένες ομάδες.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν τονίσει την ανάγκη να συμπεριλάβει η DSA σαφείς εγγυήσεις για να αποτρέψει το ενδεχόμενο οι καλοπροαίρετες διατάξεις της να μετατραπούν σε εργαλεία λογοκρισίας. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν ακριβείς ορισμοί του “παράνομου” ή “επιβλαβούς” περιεχομένου – εκείνου που υποκινεί άμεσα τη βία ή παραβιάζει τους ισχύοντες νόμους. Οι υπερβολικά ευρείς ορισμοί κινδυνεύουν να συμπεριλάβουν τη σάτιρα, την πολιτική διαφωνία και την καλλιτεχνική έκφραση, οι οποίες αποτελούν όλες προστατευόμενες μορφές λόγου.

Η καταστολή αυτών των μορφών λόγου υπό το πρόσχημα της ασφάλειας μπορεί να έχει ανασταλτικό αποτέλεσμα, αποθαρρύνοντας τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ανοιχτή ανταλλαγή ιδεών που είναι ζωτικής σημασίας για μια υγιή δημοκρατία. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτό που προσβάλλει ένα άτομο μπορεί να είναι βαθιά σημαντικό για ένα άλλο. Η DSA πρέπει να βαδίσει προσεκτικά για να αποφύγει την εξουσιοδότηση κυβερνήσεων ή πλατφορμών να αποφασίζουν μονομερώς τι συνιστά αποδεκτό διάλογο.

Deepfakes και η καταπολέμηση της παραπληροφόρησης

Τα deepfakes, τα συνθετικά μέσα που χρησιμοποιούνται για την παραποίηση της πραγματικότητας, αποτελούν μια ιδιαίτερα ύπουλη απειλή για την ακεραιότητα της πληροφόρησης. Η ικανότητά τους να κάνουν να φαίνεται ότι κάποιος είπε ή έκανε κάτι που δεν έκανε ποτέ, έχει τη δυνατότητα να καταστρέψει τη φήμη, να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη σε θεσμούς, ακόμη και να αποσταθεροποιήσει πολιτικές διαδικασίες.

Η DSA αναγνωρίζει δικαίως τον κίνδυνο των deepfakes και θέτει την υποχρέωση στις πλατφόρμες να καταβάλλουν προσπάθειες για την καταπολέμηση της επιβλαβούς χρήσης τους. Ωστόσο, πρόκειται για έναν πολύπλοκο τομέα όπου η γραμμή μεταξύ της επιβλαβούς χειραγώγησης και των νόμιμων χρήσεων μπορεί να θολώσει. Η τεχνολογία deepfake μπορεί επίσης να αξιοποιηθεί για σκοπούς σάτιρας, παρωδίας ή καλλιτεχνικούς σκοπούς.

Η πρόκληση για την DSA έγκειται στον εντοπισμό των deepfakes που δημιουργούνται με κακόβουλη πρόθεση, προστατεύοντας παράλληλα αυτά που δημιουργούνται για νόμιμες μορφές έκφρασης. Οι πλατφόρμες θα πρέπει πιθανότατα να αναπτύξουν έναν συνδυασμό τεχνολογικών εργαλείων ανίχνευσης και ανθρώπινων μηχανισμών αναθεώρησης για να κάνουν αυτές τις διακρίσεις αποτελεσματικά.

Η ευθύνη των τεχνολογικών κολοσσών

Όταν πρόκειται για τη διάδοση επιβλαβούς περιεχομένου και τη δυνατότητα διαδικτυακής λογοκρισίας, μεγάλο μέρος της ευθύνης πέφτει εξ ολοκλήρου στους ώμους των μεγάλων διαδικτυακών πλατφορμών. Αυτοί οι τεχνολογικοί γίγαντες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου που βλέπουμε και του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούμε στο διαδίκτυο.

Η DSA αντιμετωπίζει άμεσα αυτή την τεράστια δύναμη επιβάλλοντας αυστηρότερες απαιτήσεις στις μεγαλύτερες πλατφόρμες, αυτές που θεωρούνται πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες. Οι απαιτήσεις αυτές έχουν σχεδιαστεί για να προωθήσουν μεγαλύτερη υπευθυνότητα και να ωθήσουν αυτές τις πλατφόρμες να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στον περιορισμό του επιβλαβούς περιεχομένου.

Βασικό στοιχείο της DSA είναι η προώθηση της διαφάνειας. Οι πλατφόρμες θα πρέπει να παρέχουν λεπτομερείς εξηγήσεις για τις πρακτικές τους σχετικά με τη συγκράτηση του περιεχομένου, συμπεριλαμβανομένων των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται για το φιλτράρισμα και τη σύσταση περιεχομένου. Αυτή η αυξημένη ορατότητα αποσκοπεί στην αποφυγή αυθαίρετων ή μεροληπτικών αποφάσεων και προσφέρει στους χρήστες καλύτερη κατανόηση των μηχανισμών που διέπουν τις διαδικτυακές τους εμπειρίες.

Προστασία της ελευθερίας του λόγου – Πού είναι το όριο;

Η προστασία της ελευθερίας του λόγου αποτελεί θεμελιώδη αρχή κάθε δημοκρατικής κοινωνίας. Επιτρέπει τη δυναμική ανταλλαγή ιδεών, την αμφισβήτηση της εξουσίας και παρέχει φωνή σε όσους βρίσκονται στο περιθώριο. Ωστόσο, καθώς εξελίσσεται ο ψηφιακός κόσμος, τα όρια της ελευθερίας του λόγου αμφισβητούνται όλο και περισσότερο.

Η DSA αντιπροσωπεύει μια ειλικρινή προσπάθεια να πλοηγηθούμε σε αυτό το πολύπλοκο πεδίο, αλλά είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε ότι δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις. Το όριο μεταξύ επιβλαβούς περιεχομένου και προστατευόμενων μορφών έκφρασης είναι συχνά δύσκολο να διακριθεί. Η εφαρμογή της DSA πρέπει να περιλαμβάνει ισχυρές εγγυήσεις που να βασίζονται στις θεμελιώδεις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ώστε να διασφαλίζεται χώρος για ποικίλες απόψεις και κριτική.

Στην προσπάθεια αυτή, θα πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στην ενδυνάμωση των χρηστών. Η επένδυση στην εκπαίδευση για τον γραμματισμό στα μέσα ενημέρωσης και η προώθηση εργαλείων για κριτική σκέψη είναι ουσιώδεις για να βοηθηθούν τα άτομα να γίνουν πιο απαιτητικοί καταναλωτές των διαδικτυακών πληροφοριών.

Συμπέρασμα

Ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες σηματοδοτεί μια σημαντική καμπή στη ρύθμιση του διαδικτυακού κόσμου. Ο αγώνας για την εξισορρόπηση της διαδικτυακής ασφάλειας και της ελευθερίας της έκφρασης δεν έχει ακόμη τελειώσει. Η DSA παρέχει ένα ισχυρό θεμέλιο, αλλά πρέπει να θεωρηθεί ως ένα βήμα σε μια συνεχή διαδικασία και όχι ως τελική λύση. Για να εξασφαλίσουμε ένα πραγματικά ανοικτό, δημοκρατικό και ασφαλές διαδίκτυο, χρειαζόμαστε συνεχή επαγρύπνηση, στιβαρή συζήτηση και την ενεργό συμμετοχή τόσο των ατόμων όσο και της κοινωνίας των πολιτών.