Γράφει η Σταυρίνα Χούσου*
Σύμφωνα με την UNICEF, το 1/3 των διαδικτυακών χρηστών είναι ανήλικοι, ενώ παιδιά 8-18 ετών περνούν περίπου το 1/3 της ημέρας τους online. Το διαδίκτυο είναι άρρηκτο και συχνά ευεργετικό στοιχείο της ζωής της «διασυνδεδεμένης γενιάς», αλλά κρύβει και κινδύνους. Η έλλειψη εκπαίδευσης και η έμφυτη αθωότητά τους, καθιστούν τα παιδιά ευάλωτους διαδικτυακούς στόχους.
Βασικά σημεία
Η συζήτηση για την κυβερνοασφάλεια πρέπει να ξεκινάει όταν το παιδί πρωτοέρχεται σε επαφή με το διαδίκτυο, με απλούς τρόπους όπως ρωτώντας το για τους σκοπούς των εφαρμογών και των αναζητήσεών του, αλλά και τους πιθανούς κινδύνους τους. Για τα μικρά παιδιά (3-8 ετών), η αυτόνομη χρήση του διαδικτύου δεν είναι ασφαλής. Οι γονείς και κηδεμόνες πρέπει να εξοικειωθούν με τους γονικούς ελέγχους στις ρυθμίσεις των συσκευών και εφαρμογών (ΜΚΔ, πλατφόρμες streaming), ώστε να περιορίζουν το περιεχόμενο, τον χρόνο οθόνης και τη πρόσβαση σε τρίτες ιστοσελίδες στα παιδιά. Αυτό βέβαια δεν υποκαθιστά τον ρόλο της συζήτησης και της ενεργούς ενασχόλησης.
Κίνδυνοι και τρόποι προστασίας
Σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή με πληθώρα διαδικτυακών κινδύνων. Από νωρίς πρέπει να μάθουν να τους εντοπίζουν και να προφυλάσσονται κατάλληλα.
Θύτες και απατεώνες στο διαδίκτυο. Θύτες εκμεταλλεύονται την αθωότητα των παιδιών για να τα παρασύρουν σε επικίνδυνες καταστάσεις ή να αποσπάσουν προσωπικά δεδομένα. Κοινωνικά δίκτυα και πλατφόρμες παιχνιδιών προσφέρουν ανώνυμους χώρους που διευκολύνουν αυτές τις επαφές. Ακόμα κι αν τα παιδιά είναι ενημερωμένα, μπορεί να δελεαστούν από προσφορές δωρεάν πρόσβασης σε παιχνίδια ή άλλα προνόμια.
Το ‘grooming’ αναδεικνύεται ως η βασικότερη μέθοδος των θυτών και αφορά τη δημιουργία συναισθηματικής σχέσης με ένα παιδί στο διαδίκτυο, με σκοπό την κακοποίηση ή την σεξουαλική εκμετάλλευση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν μπορεί να υποκατασταθεί η παραδοσιακή, αλλά προσαρμοσμένη για την ψηφιακή εποχή, συζήτηση για τους κινδύνους από ξένους.
Κι αυτός ο κίνδυνος δεν πρέπει να υποτιμάτε. Σχεδόν το 90% των URLs με υλικό σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών βρίσκονται στην ΕΕ, σύμφωνα με την Europol. Το 94% των αναφορών αφορούσε τις πλατφόρμες της Meta, όπου οι κρυπτογραφημένες συνομιλίες παρέχουν κάλυψη στους εγκληματίες. Επιπλέον, σύμφωνα με το Online Grooming Communication Project (OGC) μόλις 18 λεπτά επικοινωνίας αρκούν για να κερδίσουν οι groomers την εμπιστοσύνη ενός παιδιού.
Phishing και κακόβουλο λογισμικό. Το phishing είναι μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές διαδικτυακής απάτης. Οι επιτιθέμενοι αποσπούν ευαίσθητες πληροφορίες μέσω παραπλανητικών μηνυμάτων ή ιστοσελίδων. Τα παιδιά δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν αυτές τις απάτες, καθώς συχνά είναι εξαιρετικά πειστικές και φαίνεται να προέρχονται από γνωστούς ή αξιόπιστες πηγές. Κακόβουλα λογισμικά, που περιέχουν ιούς ή αποσπούν δεδομένα, συχνά κρύβονται πίσω από συνδέσμους που διαμοιράζονται μέσω phishing ή άλλων επιθέσεων. Τα παιδιά είναι πιθανό να ανοίξουν τέτοιους συνδέσμους, αφού συχνά συνοδεύονται από δελεαστικές προσφορές ή εμφανίζονται ως παιχνίδια.
Είναι σημαντικό να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά να αναγνωρίζουν τα σημάδια τέτοιων ενεργειών, αποφεύγοντας συνδέσμους από άγνωστους ή ύποπτους αποστολείς και αξιολογώντας ύποπτα μηνύματα, όπως αυτά χωρίς περιεχόμενο. Αυτούς ακριβώς τους κινδύνους θίγει και η Ευρωπαϊκή Καμπάνια Κυβερνοασφάλειας 2024 #ThinkB4UClick.
Υπερβολική ή άκριτη κοινοποίηση προσωπικών στοιχείων. Η δημοσίευση προσωπικών δεδομένων στο διαδίκτυο απαιτεί προσοχή, καθώς στοιχεία όπως φωτογραφίες και διευθύνσεις μπορούν να οδηγήσουν στην ταυτοποίηση του παιδιού. Τα παιδιά πρέπει να κατανοούν τη σημασία των ιδιωτικών προφίλ και να έχουν τον έλεγχο των πληροφοριών τους. Επιπλέον, πρέπει να εκπαιδεύονται σχετικά με το «διαδικτυακό αποτύπωμα», καθώς οτιδήποτε δημοσιεύεται μπορεί να παραμείνει μόνιμα, καθιστώντας την προστασία της ιδιωτικότητας εξαιρετικά σημαντική.
Κυβερνοεκφοβισμός Έρευνες δείχνουν ότι περίπου 60% των παιδιών έχουν γίνει μάρτυρες διαδικτυακού εκφοβισμού, χωρίς να έχουν αντιδράσει. Ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης είναι ενθαρρύνετε το παιδί να επικοινωνεί για τις διαδικτυακές εμπειρίες που το προβληματίζουν, αλλά και να ακολουθεί τον χρυσό κανόνα: «Μην κάνεις ό,τι δε θέλεις να σου κάνουν». Η κυβερνοασφάλεια δεν έχει πάντα τεχνικές ρίζες. Η καλλιέργεια ενός ευγενούς και κριτικού ανθρώπου είναι η πρώτη γραμμή άμυνας.
Παραπληροφόρηση. Ενθαρρύνετε τα να σκέφτονται κριτικά για ό,τι βρίσκουν online και εκπαιδεύστε τα να αναγνωρίζουν αξιόπιστες πηγές. Είναι απαραίτητο να αξιολογούν την πηγή της πληροφορίας (ποιος είναι ο συγγραφέας και ποιος ο σκοπός του) και τα χαρακτηριστικά του ιστότοπου (π.χ. URL, domain). Επίσης, πρέπει να σκεφτούν αν οι πληροφορίες είναι λογικές και αν συνάδουν με όσα ήδη γνωρίζουν, ή αν χρειάζεται να βρουν άλλες πηγές για επιβεβαίωση. Για μεγαλύτερα παιδιά και ενήλικες, η σειρά εκπαιδευτικών βίντεο Online Verification Skills είναι εξαιρετική πηγή, ενώ για μικρότερα παιδιά, αξιόλογο εργαλείο αποτελεί το εκπαιδευτικό παιχνίδι της Μαρίας Παππά, ‘Αλήθεια, Άποψη ή Ανακρίβεια’.
Ο ρόλος των «μεγάλων» στην κυβερνοασφάλεια των «μικρών»
Σεβασμός της ιδιωτικότητας. Μοιραστείτε φωτογραφίες των παιδιών μόνο με στενούς φίλους ή οικογένεια, σε κρυπτογραφημένα κανάλια. Απενεργοποιήστε τις υπηρεσίες τοποθεσίας και αναγνώρισης προσώπου, και αποφύγετε τη δημοσίευση φωτογραφιών που αποκαλύπτουν προσωπικές πληροφορίες. Αφαιρέστε τα μεταδεδομένα EXIF από τις φωτογραφίες που μοιράζεστε για να τις προστατεύσετε σε περίπτωση διαρροής.
Πολλές ευρωπαϊκές Αρχές Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων συμβουλεύουν τους γονείς να αποφεύγουν τη δημοσίευση προσωπικού υλικού των παιδιών τους, καθώς τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να δώσουν ενημερωμένη συγκατάθεση. Αυτή η πρακτική επίσης εκθέτει τα παιδιά σε σοβαρούς κινδύνους. Ακόμη και μια απλή φωτογραφία μπορεί να ταυτοποιήσει ένα παιδί, αυξάνοντας τον κίνδυνο κλοπής ταυτότητας ή ψηφιακής απαγωγής, όπου οι εικόνες των παιδιών χρησιμοποιούνται σε ψεύτικους λογαριασμούς. Σύμφωνα με προβλέψεις της Barclays, έως το 2030, η δημόσια κοινοποίηση εικόνων από γονείς θα μπορούσε να ευθύνεται για τα 2/3 όλων των περιπτώσεων απάτης ταυτότητας.
Ευθύνη των ενηλίκων η προστασία των ψηφιακών υποδομών του νοικοκυριού. Ενημερώστε τα λογισμικά των συσκευών σας συχνά – και ιδανικά αυτόματα. Χρησιμοποιήστε ασφαλές, ιδιωτικό Wi-Fi. Σε δημόσια δίκτυα, προτιμήστε VPN για μεγαλύτερη ασφάλεια και περιορίστε τις αναζητήσεις σας. Εγκαταστείτε λογισμικά ασφαλείας και anti-virus.
Τα παιδιά μεγαλώνουν. Έτσι, η επιθυμία τους για αυτονομία αυξάνεται. Είναι κρίσιμο να μεταβούμε σταδιακά από την εποπτεία στην εμπιστοσύνη, επιτρέποντάς τους να χρησιμοποιούν τα εργαλεία που τους έχετε παρέχει, πάντα με λογικά όρια, ανοιχτή επικοινωνία και υποστηρίζοντας τις αξίες που τους εμφυσουμε. Η ισορροπία μεταξύ αυτονομίας και εποπτείας είναι μια νέα συζήτηση, κι ενώ υπάρχουν χρήσιμες οδηγίες, δεν υπάρχουν απόλυτες λύσεις.
Αναφορά ακατάλληλων συμπεριφορών: Χρησιμοποιήστε τα φίλτρα αναφοράς στα ΜΚΔ για να επισημάνετε ύποπτες ή ανάρμοστες συμπεριφορές που αφορούν ανήλικους. Μην επαναπαύεστε και μην αγνοείται ανησυχητικά περιστατικά. Πολλά παιδιά μπορεί να μην απολαμβάνουν της προστασίας που τους αξίζει.
Επίλογος
Η εκπαίδευση των παιδιών για την κυβερνοασφάλεια προϋποθέτει την συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση των ενηλίκων. Ας μείνουμε ενεργοί, ενήμεροι και προσιτοί ιδιαίτερα στα παιδιά που βρίσκονται κάτω από τη φροντίδα μας. Είναι ευθύνη όλων μας.
Σύνδεσμοι για περαιτέρω ενημέρωση/Επιμόρφωση:
- Protecting Kids Online | Security.org
- Center of Missing and Epxloited Children: Courses
* H Σταυρίνα Χούσου είναι απόφοιτος της Σχολής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Πειραιά και κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στη Δημόσια Πολιτική και τις Νέες Τεχνολογίες από το Πανεπιστήμιο Sciences Po Paris. Εργάζεται ως Regulatory Consultant στην εταιρεία naaia.ai, μία συμβουλευτική για θέματα που άπτονται της ΤΝ και της διαχείρισης δεδομένων.