Γράφει η Δανάη Σκεύη
Ι. Η συγκυρία
Τις επόμενες ημέρες κρίνεται η σύνθεση του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την πενταετία 2024-2029 και μαζί μ’ αυτήν η εκπροσώπηση περίπου 440 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών∙ μεταξύ αυτών και 10,4 εκατομμυρίων Ελλήνων. Ενόψει της κάλπης της 9ης Ιουνίου και μέσα στον προεκλογικό πυρετό των κομμάτων, οι επόμενες γραμμές έρχονται να φωτίσουν μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική πτυχή: πώς ψήφισαν οι Έλληνες Ευρωβουλευτές τα τελευταία χρόνια σε θέματα περί ψηφιακών δικαιωμάτων.
Την περίοδο 2019-2024, οι Έλληνες Ευρωβουλευτές κλήθηκαν να πάρουν θέση σε μια σειρά από νομοθετικές πρωτοβουλίες που σχετίζονται με τα προβλήματα που γεννά η ψηφιακή εποχή. Πρόκειται για Ευρωπαϊκούς νόμους που είτε παρέχουν δικαιώματα στους πολίτες με άμεσο τρόπο, είτε βελτιώνοντας τους όρους λειτουργίας της ενιαίας αγοράς, επηρεάζουν τη θέση των ευρωπαίων πολιτών-καταναλωτών με έμμεσο τρόπο.
Ανάμεσα στην πληθώρα των ψηφισμάτων και των νομοθεσιών ξεχωρίζουν τρεις Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του κόσμου: η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) [1] και η πράξη για τις ψηφιακές πλατφόρμες (Digital Markets Act) [2] που ψηφίσθηκαν τον Ιούλιο 2022, καθώς και η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence Act) [3] που ψηφίσθηκε τον Μάρτιο 2024. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του επίσημου ιστοτόπου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του ιστοτόπου “HowTheyVote.eu” που συλλέγει δεδομένα ψηφοφορίας από διάφορες επίσημες πηγές και τα παρουσιάζει με «φιλικό» προς τον χρήστη τρόπο, ακολουθούν τα αποτελέσματα των τριών ψηφοφοριών.
ΙΙ. Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) και η πράξη για τις ψηφιακές πλατφόρμες (Digital Markets Act) – Ιούλιος 2022
Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες θέτει σαφείς κανόνες για τη λειτουργία των ψηφιακών πλατφορμών (π.χ. google, amazon, meta κλπ.) και των βασικών δικαιωμάτων των πολιτών στο διαδίκτυο (π.χ. τήρηση μηχανισμών ειδοποίησης για να μπορούν οι χρήστες να υποβάλλουν αναφορές). Η πράξη για τις ψηφιακές πλατφόρμες θεσπίζει κανόνες δίκαιης πρόσβασης στις ψηφιακές αγορές όπου δραστηριοποιούνται μεγάλοι πάροχοι, ονομαζόμενοι ως πυλωροί (gatekeepers), με στόχο την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Συνεπώς, η δεύτερη πράξη μόνο εμμέσως μπορεί να θεωρηθεί ότι ενισχύει την προστασία των χρηστών (π.χ. με το να απαγορεύει τα σκοτεινά μοτίβα και να υποχρεώνει για σαφείς όρους χρήσης).
Από τα στοιχεία των δύο ψηφοφοριών παρατηρείται ότι οι περισσότεροι Έλληνες Ευρωβουλευτές υπερψήφισαν την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη. Η στάση της πλειοψηφίας των βουλευτών της ΝΔ – και άρα του κόμματος – είναι εμφανώς υπέρ του Κανονισμού, ενώ δεν μπορεί να συναχθεί με βεβαιότητα αν η απουσία των δύο βουλευτών από την ψηφοφορία (βλ. κκ. Κυμπουρόπουλο και Σπυράκη) αντανακλά την προσωπική διαφωνία ή αποδίδεται σε προσωπικό κώλυμα κατά την ημέρα της ψηφοφορίας. Αξιοσημείωτη είναι πάντως η υπερψήφιση του Κανονισμού από κόμματα με ιδεολογικές αποκλίσεις – πρβ. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ελληνική Λύση και Κόσμου – που έδωσαν τη θετική τους ψήφο.
ΙΙΙ. Η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence Act) – Μάρτιος 2024
Η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη εισάγει κανόνες για την ασφαλή ανάπτυξη, κυκλοφορία και μη καταναλωτική χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρωπαϊκή αγορά. Με την τήρηση αυτών των κανόνων, εμμέσως προστατεύονται και οι πολίτες ως τελικοί αποδέκτες των προϊόντων με στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης. Άμεση προστασία παρέχει ο Κανονισμός σε λίγες περιπτώσεις (π.χ. με την εισαγωγή του δικαιώματος επεξήγησης της ατομικής λήψης απόφασης, βλ. άρθρο 86).
Από τα στοιχεία των δύο ψηφοφοριών παρατηρείται ότι οι περισσότεροι Έλληνες Ευρωβουλευτές υπερψήφισαν την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη. Η στάση της πλειοψηφίας των βουλευτών της ΝΔ – και άρα του κόμματος – είναι εμφανώς υπέρ του Κανονισμού, ενώ δεν μπορεί να συναχθεί με βεβαιότητα αν η απουσία των δύο βουλευτών από την ψηφοφορία (βλ. κκ. Κυμπουρόπουλο και Σπυράκη) αντανακλά την προσωπική διαφωνία ή αποδίδεται σε προσωπικό κώλυμα κατά την ημέρα της ψηφοφορίας. Αξιοσημείωτη είναι πάντως η υπερψήφιση του Κανονισμού από κόμματα με ιδεολογικές αποκλίσεις – πρβ. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ελληνική Λύση και Κόσμου – που έδωσαν τη θετική τους ψήφο.
Διαφοροποιημένη παρατηρείται η στάση των Ευρωβουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ, που είτε απείχαν εντελώς από την ψηφοφορία, είτε συμμετείχαν όπως στην περίπτωση του κ. Παπαδημούλη ο οποίος όμως παρέσχε ψήφο αποχής. Καθότι η συντριπτική πλειοψηφία των μελών της ευρωομάδας της Αριστεράς (The Left) είτε καταψήφισε την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη είτε παρείχε ψήφο αποχής, η στάση των μελών του ΣΥΡΙΖΑ συγκλίνει με την επίσημη στάση της ευρύτερης ομάδας στην οποία ανήκει. Η κριτική από την ευρωομάδα αναφέρει βιασύνη θέσπισης του πρώτου κανονισμού για την τεχνητή νοημοσύνη, υιοθετώντας έναν νέο νόμο που δίνει προτεραιότητα στα συμφέροντα των μεγάλων τεχνολογικών επιχειρήσεων (big tech) έναντι της ασφάλειας των πολιτών [9]. Τέλος, ευθέως αντίθετη στην Πράξη για την ΤΝ ήταν η στάση του ΚΚΕ, με την παροχή αρνητικής ψήφου από τους δύο ευρωβουλευτές του κόμματος.
ΙV. Τα συμπεράσματα;
Οι θέσεις των Ελλήνων Ευρωβουλευτών σκιαγραφούν τη θέση των εθνικών κομμάτων πάνω σε τρία «μεγάλα» ενωσιακά νομοθετήματα. Είναι, ωστόσο, νωρίς για να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα για τη συνολική στάση των κομμάτων απέναντι στα θέματα που άπτονται των δικαιωμάτων των πολιτών στην ψηφιακή εποχή. Η υπερψήφιση ή καταψήφιση ενός Κανονισμού δεν συνεπάγεται αυτοδικαίως τη θέση υπέρ ή κατά των ψηφιακών δικαιωμάτων. Θα πρέπει να μην λησμονούμε ότι η ΕΕ στοχεύει να συγκεράσει αφενός την ομοιόμορφη λειτουργία της ευρωπαϊκής αγοράς και αφετέρου την διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των πολιτών και των καταναλωτών. Επειδή λοιπόν οι πρωτοβουλίες των τελευταίων ετών στον τομέα της τεχνολογίας έχουν διττή στόχευση δεν είναι ευχερώς διαγνώσιμο – τουλάχιστον με όρους γενικευσιμότητας – σε τι βαθμό καταφέρνει ο κάθε νόμος να συγκεράσει αποτελεσματικά τα διαφορετικά συμφέροντα. Ενόψει δε των επερχόμενων εκλογών σκοπίμως αφήνουμε τα ειδικότερα συμπεράσματα στην κρίση του καθενός και της καθεμίας.
[1] Για: 539(87 %). Κατά: 54(9 %). Αποχές: 30(5 %). Συνολικά ψήφισαν 623 ευρωβουλευτές. 82 ευρωβουλευτές δεν ψήφισαν.
[2] Για: 588(93 %). Κατά: 11(2 %). Αποχές: 31(5 %). Συνολικά ψήφισαν 630 ευρωβουλευτές. 75 ευρωβουλευτές δεν ψήφισαν.
[3] Για: 523(85 %). Κατά: 46(7 %). Αποχές: 49(8 %). Συνολικά ψήφισαν 618 ευρωβουλευτές. 87 ευρωβουλευτές δεν ψήφισαν.
[4] Οι δύο Κανονισμοί ακολούθησαν κοινή πορεία νομικοτεχνικής επεξεργασίας και ψηφίσθηκαν την ίδια μέρα. Οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν με ίδιο τρόπο και τους δύο Κανονισμούς, γι’ αυτό και τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας αναφέρονται ενοποιημένα.
[5] Περαιτέρω, ο Γιώργος Κύρτσος που δεν είναι μέλος της ΝΔ, αλλά ανήκει στην Ευρωομάδα του κόμματος «Ανανεώστε την Ευρώπη» ψήφισε «ΥΠΕΡ», ο Αθανάσιος Κωνσταντίνου που δεν είναι πλέον μέλος της Χρυσής Αυγής «ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΕ» και ο καταδικασθέντας και φυλακισμένος Ιωάννης Λαγός μέλος της Χρυσής Αυγής «ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΕ».
[6] Αντικατέστησε τη Σεμίνα Διγενή, η οποία παραιτήθηκε λόγω εκλογής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
[7] Περαιτέρω, ο Γιώργος Κύρτσος που δεν είναι μέλος της ΝΔ, αλλά ανήκει στην Ευρωομάδα του κόμματος «Ανανεώστε την Ευρώπη» ψήφισε «ΥΠΕΡ», ο Αθανάσιος Κωνσταντίνου που δεν είναι πλέον μέλος της Χρυσής Αυγής ψήφισε «ΥΠΕΡ» και ο καταδικασθέντας και φυλακισμένος Ιωάννης Λαγός μέλος της Χρυσής Αυγής «ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΕ».
[8] Αντικατέστησε τον Νίκο Ανδρουλάκη στις 21 Μαΐου 2023 λόγω εκλογής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
[9] https://left.eu/ai-act-big-tech-says-jump-eu-asks-how-high/