Τεχνολογικές Απειλές, Voting Manipulation, και Ευρωεκλογές: Πως να προστατευτούμε ως ψηφοφόροι;
Γράφει ο Χρήστος Ζαγγανάς*
Ι.Εισαγωγή
Με τις Eυρωεκλογές να έρχονται αύριο, οι περισσότεροι ψηφοφόροι έχουν καταλήξει στην διαδικασία επιλογής των κατάλληλων υποψηφίων. Παράλληλα, όλοι μας βομβαρδιζόμαστε εκ νέου από μεγάλο αριθμό διαφημίσεων και πληροφοριών που αφορούν τις Ευρωεκλογές.
Ταυτόχρονα, εδώ και τουλάχιστον ένα έτος, όλοι μας έχουμε αρχίσει να εξοικειωνόμαστε όλο και περισσότερο με τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη. Πολλές από τις καμπάνιες των υποψηφίων και των όσων, είτε ανοιχτά είτε υπογείως, τους υποστηρίζουν χρησιμοποιούν όλες τις δυνατότητες που τους παρέχουν οι τεχνολογικές εξελίξεις των τελευταίων 20 ετών ώστε να ενισχύσουν τις πιθανότητες της επιτυχίας τους.
Όλα τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα ενώ δεν έχουν ξεχαστεί ακόμα οι καταγγελίες που αφορούσαν την χρήση νέων τεχνολογιών με στόχο την χειραγώγηση των ψηφοφόρων και τον επηρεασμό των αποτελεσμάτων εκλογικών διαδικασιών ανά τον κόσμο (π.χ. δημοψήφισμα για το Brexit, Προεδρικές Εκλογές ΗΠΑ 2016 κ.λπ.).
Όμως, πόσο ευάλωτοι είμαστε τελικά στις πρακτικές αυτές; Ποιους κινδύνους κρύβουν για τους ψηφοφόρους οι νέες τεχνολογίες; Τι σημαίνει, εν τέλει, voting manipulation; Τι κάνει ο Ευρωπαίος νομοθέτης για να αντιμετωπίσει τους κινδύνους αυτούς; Και, πως τελικά μπορούμε οι ίδιοι να προστατέψουμε τον εαυτό μας ως πολίτες και ψηφοφόροι;
ΙΙ.Οι δυνατότητες που δίνουν οι νέες τεχνολογίες και το φαινόμενο του voting manipulation
Η διαδικτυακή χειραγώγηση της ψηφοφορίας/των ψηφοφόρων (voting manipulation) αναφέρεται στις διάφορες στρατηγικές και τεχνικές που χρησιμοποιούνται για να επηρεάσουν τις απόψεις και τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων μέσω ψηφιακών μέσων (social media, online advertising κ.λπ.). Η χειραγώγηση αυτή αξιοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογίες και τις μεθόδους που βασίζονται στην συλλογή των δεδομένων μας για να επηρεάσει το αποτέλεσμα των εκλογών και την κοινή γνώμη. Ακολουθεί μια αναφορά στις βασικές τεχνικές και τεχνολογίες που μπορούν να συμβάλλουν σε αυτό το φαινόμενο, τις οποίες θα πρέπει όλοι μας να λαμβάνουμε υπόψη όταν βρισκόμαστε στο διαδίκτυο:
1.Εξατομικευμένη διαφήμιση/μικροστόχευση
Η εξατομικευμένη διαφήμιση, γνωστή και ως μικροστόχευση (microtargeting), περιλαμβάνει τη χρήση λεπτομερών δεδομένων που, έχουν συλλεχθεί για εμάς, για την παροχή εξατομικευμένων πολιτικών μηνυμάτων. Online Πλατφόρμες όπως το Facebook, η Google και άλλες, συλλέγουν τεράστιο αριθμό δεδομένων σχετικά με τις προτιμήσεις μας, τη συμπεριφορά μας και το background μας, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργήσουν πολύ εξατομικευμένα προφίλ για εμάς και τις απόψεις μας. Οι προεκλογικές εκστρατείες χρησιμοποιούν αυτά τα δεδομένα για να δημιουργήσουν πολύ στοχευμένες διαφημίσεις που απευθύνονται σε υποομάδες του πληθυσμού, βάσει των παραπάνω προφίλ. Για παράδειγμα, μια καμπάνια μπορεί να στείλει διαφορετικά μηνύματα στους νέους ψηφοφόρους των πόλεων σε σύγκριση με τους ηλικιωμένους ψηφοφόρους της υπαίθρου. Ο στόχος είναι να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα της πολιτικής διαφήμισης, καθιστώντας την πιο σχετική με τον παραλήπτη.
Στην πιο εξελιγμένη και παρεμβατική μορφή της, η εξατομικευμένη πολιτική διαφήμιση μπορεί να στοχεύσει τους παραλήπτες βάσει του ψυχογραφικού τους προφίλ. Το ψυχογραφικό προφίλ μας υπερβαίνει την ανάλυση απλά των δημογραφικών μας στοιχείων και, αντ’ αυτού, εξετάζει τις προσωπικότητες, τις αξίες, τις απόψεις, τις στάσεις, τα ενδιαφέροντα και τον τρόπο ζωής μας.
Η δημιουργία ενός τέτοιου προφίλ, επιτρέπει στις εταιρείες διαφήμισης να κατανοήσουν τι μας παρακινεί σε ψυχολογικό/υποσυνείδητο επίπεδο. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργούνται μηνύματα που μας επηρεάζουν σε ένα βαθύτερο συναισθηματικό επίπεδο, χωρίς να το κατανοούμε.
Αυτό μπορεί μερικές φορές να αγγίζει τα όρια της χειραγώγησης εάν οι διαφημίσεις είναι παραπλανητικές ή σχεδιασμένες για να εκμεταλλευτούν συγκεκριμένους φόβους ή προκαταλήψεις του παραλήπτη. Για παράδειγμα, ένας ψηφοφόρος που ανησυχεί για την εθνική ασφάλεια μπορεί να λάβει μηνύματα που δίνουν έμφαση σε ισχυρές αμυντικές πολιτικές, ενώ ένας ψηφοφόρος που είναι παθιασμένος με το περιβάλλον μπορεί να δει διαφημίσεις που εστιάζουν σε πράσινες πολιτικές.
2.Αυξημένη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και των Deepfakes
Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τα deepfakes έχουν εισαγάγει νέες δυνατότητες για την διαδικτυακή χειραγώγηση μιας ψηφοφορίας. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλύσει τεράστιες ποσότητες δεδομένων για να εντοπίσει τάσεις, να προβλέψει τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων και να δημιουργήσει πειστικό περιεχόμενο πιο γρήγορα από ποτέ. Τα deepfakes, τα οποία είναι βίντεο ή εικόνες που δημιουργούνται με τεχνητή νοημοσύνη και μιμούνται ρεαλιστικά πραγματικούς ανθρώπους (π.χ. υποψηφίους), μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάδοση ψευδών πληροφοριών για τους ανθρώπους τους οποίους απεικονίζουν. Για παράδειγμα, ένα deepfake βίντεο μπορεί να δείχνει ένα πολιτικό πρόσωπο να λέει κάτι που δεν είπε ποτέ στην πραγματικότητα, βλάπτοντας ενδεχομένως τη φήμη του. Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα αυτών των τεχνολογιών καθιστά δύσκολο για τον μέσο άνθρωπο να διακρίνει μεταξύ πραγματικού και ψεύτικου περιεχομένου, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα χειραγώγησης.
3.Παραπληροφόρηση
Η παραπληροφόρηση περιλαμβάνει τη σκόπιμη διάδοση ψευδών ή παραπλανητικών πληροφοριών. Αυτό μπορεί να λάβει πολλές μορφές, όπως ψευδείς ειδήσεις, παραποιημένες εικόνες και κατασκευασμένα στατιστικά στοιχεία. Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος για την παραπληροφόρηση λόγω των δυνατοτήτων ταχείας ανταλλαγής τους. Η παραπληροφόρηση μπορεί να παραπλανήσει τους ψηφοφόρους σχετικά με τις πολιτικές, τις προηγούμενες πράξεις ή τον χαρακτήρα των υποψηφίων.
4.Echo Chambers
Η χρήση όλων των παραπάνω τεχνολογιών συνδυαστικά μπορεί να δημιουργήσει ένα πολιτικό echo chamber, δηλαδή ένα φαινόμενο κατά το οποίο ένα άτομο, κατά την online περιήγησή του, συναντά μόνο πληροφορίες ή απόψεις που του είναι αρεστές και ενισχύουν τις δικές του, ανεξαρτήτως από το αν αυτές είναι αληθινές. Οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συχνά συμβάλλουν σε αυτό, δείχνοντας στους χρήστες περιεχόμενο παρόμοιο με αυτό με το οποίο έχουν ασχοληθεί προηγουμένως. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει σε ένα φαύλο κύκλο, εντός του οποίου οι ψηφοφόροι εκτίθενται συνεχώς σε μια προκατειλημμένη άποψη του κόσμου. Στην πολιτική, τα echo chambers μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένη πόλωση των ψηφοφόρων και σε μειωμένη ενημέρωσή τους για τις πραγματικές θέσεις των υποψηφίων, καθώς οι άνθρωποι είναι πιο δεκτικοί εκ φύσεως σε απόψεις που είναι σύμφωνες με τις δικές τους.
5.Συμπέρασμα
Γίνεται σαφές ότι η συνδυαστική χρήση των παραπάνω φαινομένων και τεχνολογιών μπορεί να οδηγήσει στην χειραγώγηση ορισμένων ψηφοφόρων ή/και ομάδων ψηφοφόρων. Αν και το φαινόμενο της απόπειρας χειραγώγησης των υποψηφίων ήταν υπαρκτό ιστορικά σε οποιαδήποτε εκλογική αναμέτρηση, η μεγάλη διαφορά του online voting manipulation είναι ότι η εξατομικευμένη φύση του, η έλλειψη διαφάνειας ως προς τον τρόπο που διενεργείται, και το χαμηλό επίπεδο εξοικείωσής μας με τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται προς επίτευξή του, καθιστούν πολύ πιο δύσκολο την εκ μέρους μας αναγνώριση ότι κάποιος προσπαθεί να μας χειραγωγήσει και, ταυτόχρονα, οδηγούν σε ψηφοφόρους οι οποίοι δεν έχουν κοινή πληροφόρηση για τις πολιτικές θέσεις των υποψηφίων (με ταυτόχρονη εξουδετέρωση του όποιου αποτελεσματικού πολιτικού διαλόγου μεταξύ των ψηφοφόρων αυτών).
ΙΙΙ.Τι μέτρα έχει λάβει η Ευρώπη για την προστασία μας από το voting manipulation;
Ο ευρωπαίος νομοθέτης τα τελευταία χρόνια έχει προχωρήσει σε αρκετές νομοθετικές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην ρύθμιση των παραπάνω τεχνολογιών και στην προστασία μας από το voting manipulation, τις οποίες καλό είναι να γνωρίζουμε ώστε να μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε για να προστατευθούμε. Συγκεκριμένα:
1.Digital Services Act -DSA
Η Πράξη για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (Κανονισμός [ΕΕ] 2065/2022 – “DSA”) εφαρμόζεται πλήρως ήδη από τον Φεβρουάριο του 2024.
Σύμφωνα με αυτή, οι διαδικτυακές πλατφόρμες οφείλουν να εφαρμόσουν σειρά μέτρων με στόχο την προστασία των θεμελιωδών μας δικαιωμάτων. Οι μεγάλες online πλατφόρμες – όπως το tik tok, το facebook, και το Instagram- υποχρεούνται να λαμβάνουν μέτρα κατά της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης των εκλογών. Οι πλατφόρμες οφείλουν επίσης να διαθέτουν εργαλεία για τον έλεγχο του περιεχομένου, όπως η επισήμανση του περιεχομένου που περιέχει deepfake, καθώς και να αυξήσουν τη διαφάνεια ως προς τον τρόπο με τον οποίο οι αλγόριθμοι αποφασίζουν τι περιεχόμενο θα μας προτείνουν αλλά και ως προς τον λόγο για τον οποίο βλέπουμε κάποια διαφήμιση στην πλατφόρμα, αλλά και ποιος έχει πληρώσει γι’ αυτήν.
2.AI ACT
Η Ευρώπη είναι η πρώτη ήπειρος που επιχειρεί να ρυθμίσει την Τεχνητή Νοημοσύνη: Η Πράξη για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ ACT) επιχειρεί να επιβάλει αυστηρούς κανόνες για την λειτουργία συστημάτων ΤΝ υψηλού κινδύνου και προσθέτει απαιτήσεις διαφάνειας για τα εργαλεία παραγωγικής ΤΝ (GenAI), όπως το ChatGPT.
Η Πράξη αναμένεται να τεθεί σε ισχύ εντός του καλοκαιριού.
3.Πολιτική Διαφήμιση
Τον Μάρτιο του 2024 δημοσιεύτηκε ο νέος Ευρωπαϊκός Κανονισμός σχετικά με τη διαφάνεια και τη στόχευση της πολιτικής διαφημιστικής προβολής (Κανονισμός [ΕΕ] 2024/900), ο οποίος θα τεθεί σε ισχύ εντός του 2025.
Ο Κανονισμός εισάγει κανόνες για τις πολιτικές διαφημίσεις, με στόχο τον περιορισμό των αποπειρών χειραγώγησης των ψηφοφόρων από τρίτες/εξωτερικές δυνάμεις και χώρες, ιδίως στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον Κανονισμό, χορηγοί διαφημίσεων από τρίτες χώρες δεν θα μπορούν να πληρώνουν για την τοποθέτησης πολιτικής διαφήμισης στην ΕΕ κατά την τρίμηνη περίοδο πριν από εκλογές ή δημοψήφισμα.
Επίσης, θα απαγορεύονται οι πολιτικές διαφημίσεις που βασίζονται στην κατάρτιση προφίλ και στη χρήση δεδομένων ανηλίκων. Τέλος, κάθε πολιτική διαφήμιση θα πρέπει να επισημαίνεται σαφώς ως τέτοια και να περιλαμβάνει πληροφορίες όπως ποιος την πλήρωσε και πόσο κόστισε.
ΙV.Πως μπορούμε να προστατευτούμε από το voting manipulation σε αυτές τις Ευρωεκλογές;
- Δεν βασίζουμε την πληροφόρησή μας για τους υποψηφίους και τις θέσεις τους μόνο στα social media και στα «προτεινόμενα άρθρα» που μας προωθούνται στο browser ή το κινητό μας.
- Προσπαθούμε να ενημερωνόμαστε από διαφορετικές αξιόπιστες δημοσιογραφικές πηγές (websites, κανάλια, ραδιοφωνικούς σταθμούς, εφημερίδες κ.λπ., οι οποίες γνωρίζουμε ότι δεν μας έχουν παραπληροφορήσει στο παρελθόν.
- Έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας ότι μία πολιτική διαφήμιση μέσω internet μπορεί να στοχεύει αποκλειστικά εμάς, βάσει των προτιμήσεων ή των προκαταλήψεών μας.
- Προσπαθούμε η ενημέρωσή μας να λαμβάνεται από αξιόπιστες πηγές που ανήκουν σε όλους τους πολιτικούς χώρους, ακόμα και αν δεν συμφωνούμε απόλυτα με αυτούς, ώστε να έχουμε σφαιρική εικόνα για τις πληροφορίες που λαμβάνουμε.
- Δεν θεωρούμε δεδομένο ότι επειδή βλέπουμε κάτι με τα μάτια μας (video), το περιεχόμενο του βίντεο είναι οπωσδήποτε αληθές.
- Όταν λαμβάνουμε γνώση μιας πληροφορίας ή μιας εικόνας που θεωρούμε ότι θα επηρεάσει σημαντικά την απόφασή μας ως προς την ψήφο μας, διασταυρώνουμε την ακρίβεια της πληροφορίας, αναζητώντας της και σε άλλες αξιόπιστες πηγές και μέσα, πριν την θεωρήσουμε αληθή.
Καλές Εκλογές!
*Δκηγόρος,Managing Partner, Σκόπα – Ζαγγανάς & Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρεία
Έλληνες Ευρωβουλευτές: πώς ψηφίσανε τα τελευταία χρόνια σε θέματα περί ψηφιακών δικαιωμάτων;
Γράφει η Δανάη Σκεύη
Ι. Η συγκυρία
Τις επόμενες ημέρες κρίνεται η σύνθεση του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την πενταετία 2024-2029 και μαζί μ’ αυτήν η εκπροσώπηση περίπου 440 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών∙ μεταξύ αυτών και 10,4 εκατομμυρίων Ελλήνων. Ενόψει της κάλπης της 9ης Ιουνίου και μέσα στον προεκλογικό πυρετό των κομμάτων, οι επόμενες γραμμές έρχονται να φωτίσουν μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική πτυχή: πώς ψήφισαν οι Έλληνες Ευρωβουλευτές τα τελευταία χρόνια σε θέματα περί ψηφιακών δικαιωμάτων.
Την περίοδο 2019-2024, οι Έλληνες Ευρωβουλευτές κλήθηκαν να πάρουν θέση σε μια σειρά από νομοθετικές πρωτοβουλίες που σχετίζονται με τα προβλήματα που γεννά η ψηφιακή εποχή. Πρόκειται για Ευρωπαϊκούς νόμους που είτε παρέχουν δικαιώματα στους πολίτες με άμεσο τρόπο, είτε βελτιώνοντας τους όρους λειτουργίας της ενιαίας αγοράς, επηρεάζουν τη θέση των ευρωπαίων πολιτών-καταναλωτών με έμμεσο τρόπο.
Ανάμεσα στην πληθώρα των ψηφισμάτων και των νομοθεσιών ξεχωρίζουν τρεις Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον του κόσμου: η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) [1] και η πράξη για τις ψηφιακές πλατφόρμες (Digital Markets Act) [2] που ψηφίσθηκαν τον Ιούλιο 2022, καθώς και η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence Act) [3] που ψηφίσθηκε τον Μάρτιο 2024. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του επίσημου ιστοτόπου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του ιστοτόπου “HowTheyVote.eu” που συλλέγει δεδομένα ψηφοφορίας από διάφορες επίσημες πηγές και τα παρουσιάζει με «φιλικό» προς τον χρήστη τρόπο, ακολουθούν τα αποτελέσματα των τριών ψηφοφοριών.
ΙΙ. Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act) και η πράξη για τις ψηφιακές πλατφόρμες (Digital Markets Act) – Ιούλιος 2022
Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες θέτει σαφείς κανόνες για τη λειτουργία των ψηφιακών πλατφορμών (π.χ. google, amazon, meta κλπ.) και των βασικών δικαιωμάτων των πολιτών στο διαδίκτυο (π.χ. τήρηση μηχανισμών ειδοποίησης για να μπορούν οι χρήστες να υποβάλλουν αναφορές). Η πράξη για τις ψηφιακές πλατφόρμες θεσπίζει κανόνες δίκαιης πρόσβασης στις ψηφιακές αγορές όπου δραστηριοποιούνται μεγάλοι πάροχοι, ονομαζόμενοι ως πυλωροί (gatekeepers), με στόχο την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς. Συνεπώς, η δεύτερη πράξη μόνο εμμέσως μπορεί να θεωρηθεί ότι ενισχύει την προστασία των χρηστών (π.χ. με το να απαγορεύει τα σκοτεινά μοτίβα και να υποχρεώνει για σαφείς όρους χρήσης).
Από τα στοιχεία των δύο ψηφοφοριών παρατηρείται ότι οι περισσότεροι Έλληνες Ευρωβουλευτές υπερψήφισαν την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη. Η στάση της πλειοψηφίας των βουλευτών της ΝΔ – και άρα του κόμματος – είναι εμφανώς υπέρ του Κανονισμού, ενώ δεν μπορεί να συναχθεί με βεβαιότητα αν η απουσία των δύο βουλευτών από την ψηφοφορία (βλ. κκ. Κυμπουρόπουλο και Σπυράκη) αντανακλά την προσωπική διαφωνία ή αποδίδεται σε προσωπικό κώλυμα κατά την ημέρα της ψηφοφορίας. Αξιοσημείωτη είναι πάντως η υπερψήφιση του Κανονισμού από κόμματα με ιδεολογικές αποκλίσεις – πρβ. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ελληνική Λύση και Κόσμου – που έδωσαν τη θετική τους ψήφο.
ΙΙΙ. Η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη (Artificial Intelligence Act) – Μάρτιος 2024
Η πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη εισάγει κανόνες για την ασφαλή ανάπτυξη, κυκλοφορία και μη καταναλωτική χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρωπαϊκή αγορά. Με την τήρηση αυτών των κανόνων, εμμέσως προστατεύονται και οι πολίτες ως τελικοί αποδέκτες των προϊόντων με στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης. Άμεση προστασία παρέχει ο Κανονισμός σε λίγες περιπτώσεις (π.χ. με την εισαγωγή του δικαιώματος επεξήγησης της ατομικής λήψης απόφασης, βλ. άρθρο 86).
Από τα στοιχεία των δύο ψηφοφοριών παρατηρείται ότι οι περισσότεροι Έλληνες Ευρωβουλευτές υπερψήφισαν την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη. Η στάση της πλειοψηφίας των βουλευτών της ΝΔ – και άρα του κόμματος – είναι εμφανώς υπέρ του Κανονισμού, ενώ δεν μπορεί να συναχθεί με βεβαιότητα αν η απουσία των δύο βουλευτών από την ψηφοφορία (βλ. κκ. Κυμπουρόπουλο και Σπυράκη) αντανακλά την προσωπική διαφωνία ή αποδίδεται σε προσωπικό κώλυμα κατά την ημέρα της ψηφοφορίας. Αξιοσημείωτη είναι πάντως η υπερψήφιση του Κανονισμού από κόμματα με ιδεολογικές αποκλίσεις – πρβ. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Ελληνική Λύση και Κόσμου – που έδωσαν τη θετική τους ψήφο.
Διαφοροποιημένη παρατηρείται η στάση των Ευρωβουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ, που είτε απείχαν εντελώς από την ψηφοφορία, είτε συμμετείχαν όπως στην περίπτωση του κ. Παπαδημούλη ο οποίος όμως παρέσχε ψήφο αποχής. Καθότι η συντριπτική πλειοψηφία των μελών της ευρωομάδας της Αριστεράς (The Left) είτε καταψήφισε την πράξη για την τεχνητή νοημοσύνη είτε παρείχε ψήφο αποχής, η στάση των μελών του ΣΥΡΙΖΑ συγκλίνει με την επίσημη στάση της ευρύτερης ομάδας στην οποία ανήκει. Η κριτική από την ευρωομάδα αναφέρει βιασύνη θέσπισης του πρώτου κανονισμού για την τεχνητή νοημοσύνη, υιοθετώντας έναν νέο νόμο που δίνει προτεραιότητα στα συμφέροντα των μεγάλων τεχνολογικών επιχειρήσεων (big tech) έναντι της ασφάλειας των πολιτών [9]. Τέλος, ευθέως αντίθετη στην Πράξη για την ΤΝ ήταν η στάση του ΚΚΕ, με την παροχή αρνητικής ψήφου από τους δύο ευρωβουλευτές του κόμματος.
ΙV. Τα συμπεράσματα;
Οι θέσεις των Ελλήνων Ευρωβουλευτών σκιαγραφούν τη θέση των εθνικών κομμάτων πάνω σε τρία «μεγάλα» ενωσιακά νομοθετήματα. Είναι, ωστόσο, νωρίς για να εξάγουμε ασφαλή συμπεράσματα για τη συνολική στάση των κομμάτων απέναντι στα θέματα που άπτονται των δικαιωμάτων των πολιτών στην ψηφιακή εποχή. Η υπερψήφιση ή καταψήφιση ενός Κανονισμού δεν συνεπάγεται αυτοδικαίως τη θέση υπέρ ή κατά των ψηφιακών δικαιωμάτων. Θα πρέπει να μην λησμονούμε ότι η ΕΕ στοχεύει να συγκεράσει αφενός την ομοιόμορφη λειτουργία της ευρωπαϊκής αγοράς και αφετέρου την διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των πολιτών και των καταναλωτών. Επειδή λοιπόν οι πρωτοβουλίες των τελευταίων ετών στον τομέα της τεχνολογίας έχουν διττή στόχευση δεν είναι ευχερώς διαγνώσιμο – τουλάχιστον με όρους γενικευσιμότητας – σε τι βαθμό καταφέρνει ο κάθε νόμος να συγκεράσει αποτελεσματικά τα διαφορετικά συμφέροντα. Ενόψει δε των επερχόμενων εκλογών σκοπίμως αφήνουμε τα ειδικότερα συμπεράσματα στην κρίση του καθενός και της καθεμίας.
[1] Για: 539(87 %). Κατά: 54(9 %). Αποχές: 30(5 %). Συνολικά ψήφισαν 623 ευρωβουλευτές. 82 ευρωβουλευτές δεν ψήφισαν.
[2] Για: 588(93 %). Κατά: 11(2 %). Αποχές: 31(5 %). Συνολικά ψήφισαν 630 ευρωβουλευτές. 75 ευρωβουλευτές δεν ψήφισαν.
[3] Για: 523(85 %). Κατά: 46(7 %). Αποχές: 49(8 %). Συνολικά ψήφισαν 618 ευρωβουλευτές. 87 ευρωβουλευτές δεν ψήφισαν.
[4] Οι δύο Κανονισμοί ακολούθησαν κοινή πορεία νομικοτεχνικής επεξεργασίας και ψηφίσθηκαν την ίδια μέρα. Οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν με ίδιο τρόπο και τους δύο Κανονισμούς, γι’ αυτό και τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας αναφέρονται ενοποιημένα.
[5] Περαιτέρω, ο Γιώργος Κύρτσος που δεν είναι μέλος της ΝΔ, αλλά ανήκει στην Ευρωομάδα του κόμματος «Ανανεώστε την Ευρώπη» ψήφισε «ΥΠΕΡ», ο Αθανάσιος Κωνσταντίνου που δεν είναι πλέον μέλος της Χρυσής Αυγής «ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΕ» και ο καταδικασθέντας και φυλακισμένος Ιωάννης Λαγός μέλος της Χρυσής Αυγής «ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΕ».
[6] Αντικατέστησε τη Σεμίνα Διγενή, η οποία παραιτήθηκε λόγω εκλογής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
[7] Περαιτέρω, ο Γιώργος Κύρτσος που δεν είναι μέλος της ΝΔ, αλλά ανήκει στην Ευρωομάδα του κόμματος «Ανανεώστε την Ευρώπη» ψήφισε «ΥΠΕΡ», ο Αθανάσιος Κωνσταντίνου που δεν είναι πλέον μέλος της Χρυσής Αυγής ψήφισε «ΥΠΕΡ» και ο καταδικασθέντας και φυλακισμένος Ιωάννης Λαγός μέλος της Χρυσής Αυγής «ΔΕΝ ΨΗΦΙΣΕ».
[8] Αντικατέστησε τον Νίκο Ανδρουλάκη στις 21 Μαΐου 2023 λόγω εκλογής στο Ελληνικό Κοινοβούλιο.
[9] https://left.eu/ai-act-big-tech-says-jump-eu-asks-how-high/
Η Κρίση της Παραπληροφόρησης: Πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη Ενισχύει την Παραπληροφόρηση την Περίοδο των Εκλογών
Γράφει ο Αναστάσιος Αραμπατζής
Η παραπληροφόρηση είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η πολιτική. Από τα πλαστά φυλλάδια μέχρι τις μεροληπτικές εφημερίδες, όσοι επιδιώκουν την εξουσία πάντα χειραγωγούσαν την πληροφόρηση. Σήμερα, μια τεχνολογική επανάσταση απειλεί να οδηγήσει την παραπληροφόρηση σε πρωτοφανή επίπεδα. Τα εργαλεία παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης (generative AI), ικανά να παράγουν παραπλανητικά κείμενα, εικόνες και βίντεο, δίνουν σε όσους επιδιώκουν να παραπλανήσουν ένα πρωτοφανές οπλοστάσιο. Το 2024, καθώς ένας αριθμός-ρεκόρ κρατών διεξάγει εκλογές, συμπεριλαμβανομένων των ευρωεκλογών τον Ιούνιο, τα ίδια τα θεμέλια των δημοκρατιών μας τρέμουν καθώς τα deepfakes και η προσαρμοσμένη προπαγάνδα απειλούν να πνίξουν την αλήθεια.
Η Παραπληροφόρηση στην Ψηφιακή Εποχή
Στην εποχή της ατελείωτης περιήγησης και των άμεσων ενημερώσεων, η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν πρόκειται μόνο για σκόπιμα κατασκευασμένα ψέματα – είναι οι μισές αλήθειες, οι φήμες και το παραπλανητικό περιεχόμενο που αποκτούν δυναμική, διαμορφώνουν τις αντιλήψεις μας και μερικές φορές οδηγούν σε πραγματικές συνέπειες.
Σκεφτείτε την παραπληροφόρηση ως έναν παραμορφωμένο καθρέφτη. Η παραπληροφόρηση είναι ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες που παρουσιάζονται ως γεγονότα, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει πρόθεση εξαπάτησης. Μπορεί να είναι ένα πιασάρικο μιμίδιο (meme) με αμφίβολη πηγή, ένα λάθος επιστημονικό πόρισμα ή ένα έξυπνα επεξεργασμένο βίντεο που τροφοδοτεί μια συγκεκριμένη αφήγηση. Σε αντίθεση με την αποπροσανατολιστική πληροφόρηση (disinformation), η οποία είναι μια σκόπιμη διάδοση ψευδών γεγονότων, η παραπληροφόρηση μπορεί να παρεισφρήσει στις ροές ειδήσεών μας ακόμη και όταν μοιράζεται με καλές προθέσεις.
Πώς οι Αλγόριθμοι Αναπαράγουν το Πρόβλημα
Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης καθοδηγούνται από αλγόριθμους που έχουν σχεδιαστεί για να μας κρατούν απασχολημένους. Δίνουν προτεραιότητα στο περιεχόμενο που προκαλεί έντονα συναισθήματα – οργή, φόβο ή εντυπωσιασμό – ώστε να κερδίσει περισσότερα κλικ. Δυστυχώς, η αλήθεια είναι συχνά λιγότερο συναρπαστική από τη συναισθηματικά φορτισμένη παραπληροφόρηση. Αυτοί οι αλγόριθμοι δεν κάνουν διακρίσεις βάσει της ακρίβειας. Με κάθε απερίσκεπτη κοινοποίηση ή θυμωμένο σχόλιο, ενισχύουμε περαιτέρω το παραπλανητικό περιεχόμενο.
Η Ψυχολογία της Πειθούς
Είναι εύκολο να κατηγορήσουμε την τεχνολογία, αλλά η αλήθεια είναι ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε «καλωδιωμένοι» με τρόπους που μας κάνουν ευάλωτους στην παραπληροφόρηση. Να γιατί:
- Μεροληψία επιβεβαίωσης: Τείνουμε να προτιμούμε τις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν αυτό που ήδη πιστεύουμε, ακόμη και αν είναι σαθρό. Αν κάτι ευθυγραμμίζεται με την κοσμοθεωρία μας, είναι λιγότερο πιθανό να αμφισβητήσουμε την εγκυρότητά του.
- Έλλειψη κριτικής σκέψης: Σε έναν ταχέως εξελισσόμενο ψηφιακό κόσμο, πολλοί από εμάς δεν έχουμε το χρόνο ή τις δεξιότητες να ελέγξουμε κάθε ισχυρισμό που συναντάμε. Η παύση για να αξιολογήσουμε την αξιοπιστία μιας πηγής ή τη λογική ενός επιχειρήματος δεν είναι πάντα η προεπιλεγμένη μας «ρύθμιση».
Πώς η Παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη Περιπλέκει το Παιχνίδι
Τα παραγωγικά μοντέλα ΤΝ μαθαίνουν από τεράστια σύνολα δεδομένων, επιτρέποντάς τους να παράγουν περιεχόμενο που δεν διακρίνεται από το ανθρώπινο έργο. Δείτε πώς αυτή η τεχνολογία περιπλέκει το τοπίο της παραπληροφόρησης:
- Deepfakes: Τα βίντεο που δημιουργούνται με τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να τοποθετούν πειστικά ανθρώπους σε καταστάσεις που δεν υπήρξαν ποτέ ή να τους κάνουν να λένε πράγματα που δεν είπαν ποτέ. Αυτό διευκολύνει την κατασκευή επιβαρυντικών ή εμπρηστικών “αποδείξεων” για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης.
- Συνθετικό κείμενο: Τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να παράγουν μεγάλες ποσότητες παραπλανητικού κειμένου, όπως ψεύτικα άρθρα ειδήσεων ή αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έχουν σχεδιαστεί για να φαίνονται αυθεντικές. Αυτό μπορεί να εξουδετερώσει τις προσπάθειες ελέγχου των γεγονότων (fact-checking).
- Φτηνή και εύκολη παραπληροφόρηση: Το (τεχνολογικό) όριο για τη δημιουργία πειστικής παραπληροφόρησης μειώνεται συνεχώς. Οι κακόβουλοι δρώντες δεν χρειάζονται εξελιγμένες τεχνικές δεξιότητες – απλά εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να ενισχύσουν τις προσπάθειές τους.
Οι Κίνδυνοι της Παραπληροφόρησης
Ο αντίκτυπος της παραπληροφόρησης υπερβαίνει κατά πολύ τα πληγωμένα συναισθήματα:
- Μολύνει τον δημόσιο διάλογο: Η παραπληροφόρηση εμποδίζει την τεκμηριωμένη συζήτηση. Οδηγεί σε παρανοήσεις σχετικά με σημαντικά ζητήματα και δυσχεραίνει την εξεύρεση συναίνεσης.
- Υπονομεύει την εμπιστοσύνη: Όταν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε σε βασικά γεγονότα, καταρρέει η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στην επιστήμη, ακόμη και στη δημοκρατική διαδικασία.
- Στοχευμένη χειραγώγηση: Τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να επιτρέψουν εξαιρετικά εξατομικευμένες εκστρατείες παραπληροφόρησης που εκμεταλλεύονται συγκεκριμένα τρωτά σημεία ή προκαταλήψεις ατόμων και ομάδων.
- Επιρροή στις αποφάσεις: Η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει προσωπικές αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένης της υπερψήφισης υποψηφίων με λιγότερα προσόντα ή της προώθησης ριζοσπαστικών προγραμμάτων.
Τι Μπορεί να Γίνει;
Δεν υπάρχει μια απλή, εύκολη απάντηση για την καταπολέμηση της διάδοσης της παραπληροφόρησης. Η παραπληροφόρηση ευδοκιμεί σε έναν περίπλοκο ιστό ανθρώπινης ψυχολογίας, τεχνολογικών κενών και πολιτικών ατζέντων. Ωστόσο, η αναγνώριση αυτών των προκλήσεων είναι το πρώτο βήμα προς την οικοδόμηση αποτελεσματικών λύσεων. Ακολουθούν ορισμένοι κρίσιμοι τομείς στους οποίους αξίζει να επικεντρωθεί κανείς:
- Ενίσχυση του τεχνολογικού αλφαβητισμού: Σε έναν ψηφιακό κόσμο, η ικανότητα διάκρισης αξιόπιστων πηγών από αμφισβητούμενες είναι υψίστης σημασίας. Οι εκπαιδευτικές εκστρατείες, τα εργαστήρια και οι προσβάσιμοι διαδικτυακοί πόροι θα πρέπει να στοχεύουν στο να διδάξουν στο κοινό πώς να εντοπίζει τις “κόκκινες σημαίες” των ψευδών ειδήσεων: εντυπωσιακούς τίτλους, μη επαληθευμένες πηγές, κακοφτιαγμένους ιστότοπους ή συναισθηματικά φορτισμένη γλώσσα.
- Επένδυση στον έλεγχο των γεγονότων: Η υποστήριξη ανεξάρτητων οργανισμών ελέγχου των γεγονότων είναι ζωτικής σημασίας. Αυτοί δρουν ως ανεξάρτητοι παρατηρητές, εξετάζοντας τις ειδήσεις, τους ισχυρισμούς των πολιτικών και το περιεχόμενο των ιών. Τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να επισημαίνουν εμφανώς το περιεχόμενο που έχει επαληθευτεί ή να επισημαίνουν σαφώς τις δυνητικά παραπλανητικές πληροφορίες.
- Εξισορρόπηση ευθύνης και ελευθερίας: Οι εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης και οι μηχανές αναζήτησης φέρουν σημαντική ευθύνη για τον περιορισμό της ροής της παραπληροφόρησης. Η Πράξη Ψηφιακών Υπηρεσιών (Digital Services Act, DSA) της ΕΕ υπογραμμίζει αυτή την ευθύνη, θέτοντας απαιτήσεις στις πλατφόρμες για την αντιμετώπιση του επιβλαβούς περιεχομένου. Ωστόσο, πρόκειται για έναν ευαίσθητο τομέα, καθώς η σκληρή λογοκρισία μπορεί να υπονομεύσει την ελευθερία του λόγου. Στρατηγικές όπως η υποβάθμιση αναξιόπιστων πηγών, η συνεργασία με φορείς ελέγχου γεγονότων και η παροχή πλαισίου για ύποπτο περιεχόμενο μπορούν να βοηθήσουν, αλλά η εύρεση της σωστής ισορροπίας είναι ένας συνεχής αγώνας, ακόμη και στο πλαίσιο κανονισμών όπως η DSA.
- Η σημασία της προσωπικής υπευθυνότητας: Ακόμη και με τις θεσμικές αλλαγές, τα άτομα διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο. Είναι σημαντικό να είστε επιφυλακτικοί, να κάνετε ερωτήσεις σχετικά με το από πού προέρχονται οι πληροφορίες και να έχετε υπόψη σας τις συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί το περιεχόμενο. Πριν μοιραστείτε οτιδήποτε, επαληθεύστε το με μια αξιόπιστη πηγή. Η κριτική σκέψη μπορεί να σπάσει τον κύκλο της παραπληροφόρησης.
Ο αγώνας κατά της παραπληροφόρησης είναι μαραθώνιος, όχι σπριντ. Καθώς η τεχνολογία εξελίσσεται, πρέπει να εξελίσσονται και οι στρατηγικές μας. Πρέπει να παραμένουμε σε εγρήγορση για να προστατεύσουμε την ελευθερία του λόγου και ταυτόχρονα να διαφυλάξουμε την αλήθεια.