Οι Αλεξάνδρα Γιαννοπούλου* και Αιμιλία Γιβροπούλου* εξηγούν τι ψηφίστηκε στην ψηφοφορία της 12ης Σεπτεμβρίου για τα πνευματικά δικαιώματα στο Διαδίκτυο, πώς ψήφισαν οι Έλληνες Ευρωβουλευτές, τι σημαίνει αυτό για το μέλλον του διαδικτύου και πώς μπορούμε να δράσουμε όλοι.
Βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από τη μεταρρύθμιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων. Όπως ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2016, η Πρόταση Οδηγίας για τη μεταρρύθμιση προβλέπει διάφορες ρυθμίσεις που αφορούν το περιεχόμενο στο διαδίκτυο. Με βάση αυτή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατέληξε σε μια ελαφρώς τροποποιημένη δική του πρόταση και στις 12 Σεπτεμβρίου το Κοινοβούλιο ψήφισε την δική του εκδοχή, ύστερα από μήνες διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις αρμόδιες επιτροπές και τους αρμόδιους και σκιώδεις εισηγητές. Τα τρία νομοθετικά όργανα είναι πλέον έτοιμα να ξεκινήσουν τις τριμερείς διαπραγματεύσεις.
Η Πρόταση Οδηγίας όπως αυτή προτάθηκε από την Επιτροπή αφορά τη μεταρρύθμιση ολόκληρου του φάσματος των πνευματικών δικαιωμάτων για τη δημιουργία μιας ψηφιακής ενιαίας αγοράς. Έτσι, αν και δεν εστιάζει σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, περιέχει ποικίλες ρυθμίσεις που καλύπτουν τόσο τις εξαιρέσεις από τα πνευματικά δικαιώματα για τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς όσο και τις συνθήκες αδειοδότησης πνευματικής ιδιοκτησίας κλπ. Τα άρθρα όμως που δημιούργησαν τις μεγαλύτερες αντιπαραθέσεις και που αξίζουν ιδιαίτερης προσοχής είναι τα Άρθρα 11 και 13, όπως έχουμε αναφέρει ήδη.
Τι ψηφίστηκε όμως, τι δεν ψηφίστηκε, και τι σημαίνει η ψήφος της 12ης Σεπτεμβρίου για τον αγώνα #SaveYourInternet;
Τι ψηφίστηκε από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Συγγενικό Δικαίωμα για τους εκδότες ειδησεογραφικού περιεχομένου (393 ψήφοι υπέρ, 279 κατά). Δεν υπήρξε ονομαστική ψήφος για τις προταθείσες τροποποιήσεις, ως εκ τούτου δεν έχουμε αναλυτικά τις ψήφους από τους Έλληνες Ευρωβουλευτές.
Η Πρόταση Οδηγίας εισάγει ένα συγγενικό δικαίωμα για τους εκδότες ειδησεογραφικού περιεχομένου. Με το εν λόγω δικαίωμα οι εκδότες θα έχουν αποκλειστικό δικαίωμα στο κείμενο των ειδήσεων που θα δημοσιεύουν. Έτσι, η αναδημοσιοποίηση κάποιου αποσπάσματος του προστατευόμενου περιεχομένου θα απαιτεί τη ρητή άδεια των εκδοτών ειδήσεων.
Η εν λόγω ρύθμιση απειλεί την ελευθερία της πληροφορίας στο διαδίκτυο, μιας και η κοινοποίηση και αναδημοσίευση άρθρων ειδήσεων, δηλαδή γεγονότων, θα περιοριστεί σημαντικά και θα υπόκειται στον έλεγχο των εκδοτών.
Δεν ψηφίστηκε καμιά δικλείδα ασφαλείας σχετικά με τη χρήση μικρών αποσπασματικών κείμενα ή τη χρήση υπερσυνδέσμων (hyperlinks). Το κείμενο που ψηφίστηκε αναφέρει ότι η ρύθμιση δεν επεκτείνεται σε “mere hyperlinks” και “individual words”. Αυτό σημαίνει ότι μόνο η χρήση μιας λέξης του προστατευόμενου κειμένου ή υπερσυνδέσμων δεν θα απαιτεί την άδεια των εκδοτών. Με μια πρώτη ματιά μπορεί να νιώθουμε μια ανακούφιση. Δυστυχώς όμως, η εξαίρεση αυτή δεν προσφέρει καμία ασφάλεια, μιας και πολλές φορές ο υπερσύνδεσμος περιέχει τον τίτλο ή κάποιο μικρό απόσπασμα του προστατευόμενου άρθρου. Ως συνέπεια, η αναδημοσίευση του κειμένου ως υπερσυνδέσμου θα απαιτεί την αντίστοιχη άδεια του εκδότη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ήδη αναγνωρίσει εξαίρεση στην αναπαραγωγή αποσπασμάτων και άρα το σχετικό άρθρο της Πρότασης Οδηγίας παραμένει ασαφές ως προς το στόχο του.
Επίσης, οι νομοθεσίες που προβλέπουν αντίστοιχα δικαιώματα υπέρ των εκδοτών στη Γερμανία και την Ισπανία, όχι μόνο δεν έβαλαν στη θέση τους τις “ισχυρές πλατφόρμες”, που σύμφωνα με τα λεγόμενα της Επιτροπής, αποτελούν και το στόχο του νομοθετήματος, αλλά τους έδωσαν μεγαλύτερη ισχύ στις διαπραγματεύσεις.
Στην πρώτη περίπτωση, η Google δήλωσε τη θέλησή της να μην απεικονίζει στη σελίδα της μικρά αποσπάσματα των άρθρων, με αποτέλεσμα οι εκδότες να χορηγήσουν “λευκη άδεια”, δηλαδή δωρεάν, στη σελίδα προκειμένου να έχουν και πάλι αναγνωσιμότητα. Στην δεύτερη, η Google δεν μπόρεσε να φτάσει στο ίδιο σημείο διαπραγματεύσεων με τους εκδότες, με αποτέλεσμα η εφαρμογή Google News να κλείσει τελείως για τη χώρα αυτή. Αποδείχτηκε εν τέλει ότι οι ειδησεογραφικές σελίδες έχασαν διαφημιστικά έσοδα και αναγνωσιμότητα με συνέπεια την οικονομική τους δυσχέρεια.
Εναλλακτικές προτάσεις που είχαν τεθεί προς ψήφιση, πρότειναν την εξαίρεση μικρών αποσπασμάτων και την απλοποίηση της αδειοδότησης από τους εκδότες για την καλύτερη εφαρμογή των ήδη υπαρχόντων δικαιωμάτων τους.
Ευθύνη διαδικτυακών πλατφορμών σχετικά με την πρόληψη παραβιάσεων πνευματικής ιδιοκτησίας με συνεπαγόμενη συνέπεια την υιοθεσία φίλτρων στο διαδίκτυο. (366 ψήφοι υπέρ – 297 κατά)
Το Άρθρο 13 προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις από την κοινωνία των πολιτών και όχι μόνο. Μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, πρωτοπόροι στον τεχνολογικό χώρο του διαδικτύου αλλά και ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για την προαγωγή και προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία γνώμης και έκφρασης, David Kaye, κατέκριναν το άρθρο και πρότειναν την άμεση αφαίρεσή του από την Πρόταση Οδηγίας.
Ο λόγος είναι σαφής. Η Επιτροπή στην προσπάθειά της να καταπολεμήσει τις μεγάλες πλατφόρμες του διαδικτύου προώθησε την ιδέα της λήψης προληπτικών μέτρων για την καταπολέμηση των παραβάσεων πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Η ιδέα αυτή από μόνη της δεν είναι κατακριτέα. Το πρόβλημα έγκειται στα μέσα που προτάθηκαν για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Η Επιτροπή πρότεινε την υιοθέτηση τεχνολογικών μέσων και φίλτρων από τις διαδικτυακές πλατφόρμες που φιλοξενούν μεγάλο όγκο περιεχομένου προκειμένου αυτές να προλαμβάνουν τις παραβιάσεις. Το Κοινοβούλιο έβγαλε από το κείμενο την αναφορά στα τεχνολογικά μέσα αλλά έθεσε υπεύθυνες τις πλατφόρμες για το περιεχόμενο που φιλοξενούν και συνεπώς για τις παραβιάσεις των πνευματικών δικαιωμάτων που παρατηρούνται από το περιεχόμενο που ανεβάζουν οι χρήστες, προτρέποντάς τις πλατφόρμες να συνάψουν άδειες με όλους (όλους) τους δικαιούχους.
Στο σημείο αυτό αξίζει να γίνουν δύο παρατηρήσεις. Πρώτον, η εν ισχύ Οδηγία που αφορά στο ηλεκτρονικό εμπόριο, θέτει ευθύνη στις αντίστοιχες διαδικτυακές πλατφόρμες για το περιεχόμενο μόνο εφόσον έχουν λάβει γνώση ή είναι εύλογο να λάβουν γνώση αυτού, μιας και δεν είναι δυνατό να έχουν τον απόλυτο έλεγχο όλων των αναφορτώσεων χωρίς αυτό να οδηγήσει σε συνεχόμενη και ολοκληρωτική παρακολούθηση του διαδικτύου, κάτι που αναγνωρίστηκε ως παράνομο από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Δεύτερον, οι άδειες στις οποίες αναφέρεται η Πρόταση Οδηγίας είναι πρακτικά αδύνατον να συναφθούν. Πέρα από τις πασίγνωστες άδειες με τους σχετικούς οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, οι πλατφόρμες θα πρέπει να συνάψουν ατομικές άδειες με όλους τους μικρότερους δημιουργούς που δεν ανήκουν σε κάποιο φορέα συλλογικής διαχείρισης. Επίσης, πολλοί καλλιτεχνικοί τομείς δεν εκπροσωπούνται από κάποιο φορέα συλλογικής διαχείρισης. Τέλος, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε πώς οι άδειες θα συναφθούν με καλλιτέχνες που έχουν δημοσιεύσει τα έργα τους με ελεύθερες άδειες τύπου Creative Commons.
Στην ψήφο αυτή είχε αιτηθεί ονομαστική ψήφος. Έτσι γνωρίζουμε ότι οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν ως εξής:
Υπέρ (+): Ανδρουλάκης, Γραμματικάκης, Κεφαλογιάννης, Κύρκος, Κύρτσος, Σπυράκη, Ζαγοράκης
Κατά (-): Χουντής, Επιτήδειος, Φουντούλης, Κούλογλου, Κούνεβα, Παπαδάκης, Παπαδημούλης, Σακοράφα, Συναδινός
Παρόντες/Παρούσες που απείχαν (0): Χρυσόγονος, Καϊλή, Μαριάς
Δεν ήταν παρόντες/παρούσες στην ψηφοφορία: Ζαριανόπουλος, Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη
Δικαίωμα για τους διοργανωτές αθλητικών εκδηλώσεων (392 ψήφοι υπερ, 291 ψήφοι κατά)
Από το πουθενά εμφανίστηκε ένα καινούριο δικαίωμα για τους «διοργανωτές αθλητικών εκδηλώσεων». Ποιοι είναι αυτοί οι διοργανωτές και ποιά τα όρια αυτού το δικαιώματος παραμένει ασαφές. Το καινούριο αυτό δικαίωμα «τρύπωσε» στην Πρόταση προς το τέλος των διαπραγματεύσεων της JURI. Παρά την προσπάθεια από μερικούς σκιώδεις εισηγητές, η ρύθμιση παρέμεινε στο κείμενο και μάλιστα ψηφίστηκε από την Ολομέλεια… προς έκπληξη του αρμόδιου εισηγητή κου Axel Voss. Όπως δήλωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του μετά την έκβαση της ψηφοφορίας, «αυτό ήταν λάθος», και πιστεύει – ή μάλλον ελπίζει – ότι η εν λόγω ρύθμιση θα απορριφθεί στις τριμερείς διαπραγματεύσεις.
Συνέπειες: οι διοργανωτές θα έχουν δικαιώματα πάνω σε οποιοδήποτε υλικό αναπαριστά την αθλητική εκδήλωση. Έτσι, φωτογραφίες, βίντεο, κλιπς, memes και ό,τι άλλο θα είναι παράνομο να δημοσιευθούν, παρουσιαστούν, αναπαραχθούν ή να αντιγραφούν από οποιονδήποτε. Αυτό μπορεί να επεκτείνεται από τη λήψη στιγμιότυπου ενός ποδοσφαιρικού αγώνα μέχρι και τη λήψη και δημοσίευση φωτογραφίας του παιδιού στην τελική εκδήλωση της σχολής χορού. Και αυτή η ρύθμιση αντίκειται σε προηγούμενη απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από τους 751 Ευρωβουλευτές, 392 ψήφισαν υπέρ, 291 ψήφισαν κατά και 25 απείχαν. Οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν ως εξής:
Υπέρ (+): Ανδρουλάκης, Γραμματικάκης, Κεφαλογιάννης, Κύρκος, Κύρτσος, Σπυράκη, Ζαγοράκης
Κατά (-): Χουντής, Κούλογλου, Κούνεβα, Μαριάς, Παπαδάκης, Παπαδημούλης, Σακοράφα, Χρυσόγονος
Παρόντες/Παρούσες που απείχαν (0): Επιτήδειος, Συναδινός, Φουντούλης, Καϊλή
Δεν ήταν παρόντες/παρούσες στην ψηφοφορία: Ζαριανόπουλος, Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη
Δεν ψηφίστηκε η εξαίρεση freedom of panorama:
Η ελευθερία του πανοράματος προτάθηκε αρχικά από την εισήγηση της MEP Julia Reda. Η αιτιολογία πίσω από την εξαίρεση αυτή βρίσκεται στο γεγονός ότι η υπάρχουσα νομοθεσία στα κράτη μέλη δεν είναι εναρμονισμένη όσον αφορά στη δυνατότητα δημοσίευσης εικόνας (φωτογραφία, βίντεο κ.α) που τραβήχτηκε σε δημόσιο χώρο και απεικονίζει κάποιο έργο προστατευόμενο από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτό μπορεί να αφορά κάποιο άγαλμα (π.χ η μικρή γοργόνα της Κοπεγχάγης), κάποιο κτίριο με κάποια αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα ή ακόμα και η φωταγώγηση ενός κτιρίου (π.χ. η φωταγώγηση του Πύργου του Άιφελ).
Η ρύθμιση αυτή πότε έμπαινε και πότε έβγαινε από το κείμενο των διαπραγματεύσεων. Στο τελικό κείμενο που τέθηκε προς ψηφοφορία, η εν λόγω τροποποίηση καταψηφίστηκε με 383 Ευρωβουλευτες να είναι κατά και 290 υπερ της υιοθετησης της. Οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν ως εξής:
Υπέρ (+): Χουντής, Κούλογλου, Κούνεβα, Μαριάς, Παπαδάκης, Παπαδημούλης, Σακοράφα, Χρυσόγονος
Κατά (-): Ανδρουλάκης, Γραμματικάκης, Επιτήδειος, Κεφαλογιάννης, Κύρκος, Κύρτσος, Σπυράκη, Συναδινός, Φουντούλης, Ζαγοράκης
Παρόντες/Παρούσες που απείχαν (0): Καϊλή
Δεν ήταν παρόντες/παρούσες στην ψηφοφορία: Ζαριανόπουλος, Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη
Δεν ψηφίστηκε εξαίρεση για το περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες:
Η εξαίρεση αυτή αφορά στο περιεχόμενο το οποίο επεξεργάζονται οι χρήστες στο διαδίκτυο και είχε επίσης προταθεί από την Ευρωβουλευτή Julia Reda και είχε προταθεί στο τελικό κείμενο και από την Επιτροπή IMCO και την Επιτροπή CULT, με τη δεύτερη να προτείνει ένα πιο συντηρητικό κείμενο το οποίο όμως αναγνώρισε την ανάγκη προστασίας τέτοιων έργων όπως είναι π.χ. κάποιο gif, meme, αποσπάσματα κειμένου ή εικόνας με σκοπό την κριτική, την ψυχαγωγία, την παρωδία κ.ο.κ.
Στην ψηφοφορία η διαφορά ήταν πολύ μικρή με 343 να καταψηφίζουν την εξαίρεση και μόλις 317 να την υπερψηφίζουν. 47 Ευρωβουλευτές απείχαν. Οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν ως εξής:
Υπέρ (+): Κούλογλου, Κούνεβα, Παπαδάκης, Παπαδημούλης, Σακοράφα, Χουντής, Χρυσόγονος
Κατά (-): Ανδρουλάκης, Γραμματικάκης, Επιτήδειος, Καϊλή, Κεφαλογιάννης, Κύρκος, Κύρτσος, Σπυράκη, Συναδινός, Φουντούλης, Ζαγοράκης
Παρόντες/Παρούσες που απείχαν (0): Μαριάς
Δεν ήταν παρόντες/παρούσες στην ψηφοφορία: Ζαριανόπουλος, Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη
Τέλος, η τελευταία ψήφος αφορούσε την ψήφιση υπέρ ή κατά της πρότασης όπως διαμορφώθηκε από την ψηφοφορία. 438 Ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ, 226 ψήφισαν κατά και 39 απείχαν. Οι Έλληνες Ευρωβουλευτές ψήφισαν ως εξής:
Υπέρ (+): Ανδρουλάκης, Γραμματικάκης, Καϊλή, Κεφαλογιάννης, Κούλογλου, Κούνεβα, Κύρκος, Κύρτσος, Παπαδημούλης, Σπυράκη, Ζαγοράκης
Κατά (-):, Επιτήδειος, Σακοράφα, Συναδινός, Φουντούλης, Χουντής
Παρόντες/Παρούσες που απείχαν (0): Μαριάς, Παπαδάκης, Χρυσόγονος
Δεν ήταν παρόντες/παρούσες στην ψηφοφορία: Ζαριανόπουλος, Βόζεμπεργκ-Βρυωνίδη
Τα δύσκολα έρχονται
Είναι αλήθεια πως η συνήθης νομοθετική διαδικασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία. Βρισκόμαστε όμως ένα βήμα πριν το τέλος. Το αν αυτό το βήμα συνεπάγεται και το τέλος του διαδικτύου όπως το γνωρίζουμε σήμερα, θα το γνωρίζουμε μετά τη λήξη των τριμερών διαπραγματεύσεων. Το σίγουρο πάντως είναι ότι οι βάσεις με τις οποίες τα τρία νομοθετικά όργανα εισέρχονται στις διαπραγματεύσεις είναι αυστηρές, συντηρητικές και απειλούν θεμελιώδεις ελευθερίες και δικαιώματα των χρηστών του διαδικτύου.
Οι κινητοποιήσεις γύρω από το θέμα συνεχίζονται (βλ. SaveYourInternet). Η άσκηση πίεσης «μεταφέρεται» σε εθνικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει πως μπορούμε όλοι μας να ζητήσουμε από τους αντιπροσώπους μας στην Ελλάδα να ζητήσουν δίκαιους κανόνες που θα σέβονται την ελευθερία της πληροφορίας και το δικαίωμα έκφρασης των χρηστών, και που δεν θα καταλήξουν σε ενδυνάμωση των δυνατών μόνο μερών της εξίσωσης.
*Η Αλεξάνδρα Γιαννοπούλου είναι διδάκτωρ Νομικής του University of Paris II Panthéon Assas και δικηγόρος. Εργάζεται ως ερευνήτρια στο Blockchain and Society Policy Lab, στο Institute for Information Law (IViR) του University of Amsterdam. Είναι επιστημονική συνεργάτης στο Humboldt Institute for Internet and Society (HIIG) στο Βερολίνο και στο Institute for Communication Sciences (CNRS-ISCC) στο Παρίσι.
*Η Αιμιλία Γιβροπούλου είναι δικηγόρος με LLM στο δίκαιο του Διαδικτύου και εργάζεται ως νομικός σύμβουλος σε ζητήματα ψηφιακής πολιτικής στην ομάδα Greens/EFA στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στο παρελθόν έχει συνεργαστεί με τον μη-κυβερνητικό οργανισμό European Digital Rights.