Γράφει ο Κωνσταντίνος Κακαβούλης
Μπορώ να εκφράζω οτιδήποτε σκέφτομαι ή πιστεύω οπουδήποτε στο Διαδίκτυο; Υπάρχουν όρια σε αυτό μου το δικαίωμα;
Αν περιμένετε στο τέλος του άρθρου να διαβάσετε ότι τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης στο Διαδίκτυο κυμαίνονται ανάμεσα στο σημείο Α και στο σημείο Β, τότε θα απογοητευτείτε. Παρόλαυτα, αν συνεχίσετε να διαβάζετε μέχρι τέλους, θα συνειδητοποιήσετε ότι υπάρχουν όρια στην ελευθερία της έκφρασης στο Διαδίκτυο και είναι σαφή.
«Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το περιεχόμενο του Διαδικτύου ποικίλει εξίσου με την ανθρώπινη σκέψη.»
Τα παραπάνω λόγια είναι τμήμα της απόφασης-σταθμού του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, Reno κατά American Civil Liberties Union. Με βάση την παραπάνω σκέψη το Δικαστήριο έκρινε ότι η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο απολαμβάνει της ίδιας προστασίας με τον προφορικό ή γραπτό λόγο.
Σαφώς, μία απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ δεν έχει καμία επιρροή στην ελληνική έννομη τάξη.
Όμως, το συγκεκριμένο χωρίο αυτής της απόφασης εκφράζει μία παγκόσμια αλήθεια. Η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο δεν είναι ένα νέο δικαίωμα, το οποίο δημιουργήθηκε με τη γέννηση του διαδικτύου.
Η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο είναι έκφανση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης.
Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί πανανθρώπινο αλλά και σχετικό δικαίωμα. Προστατεύεται από το άρθρο 19 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, καθώς και από το άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, και όσον αφορά στην Ελλάδα προστατεύεται και από το άρθρο 14 του Συντάγματος.
Η ελευθερία της έκφρασης όμως δεν είναι απεριόριστη. Ο καθένας μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του οπουδήποτε και οποτεδήποτε αρκεί να μην παραβιάζει τα δικαιώματα άλλων ανθρώπων ή του κοινωνικού συνόλου. Συνεπώς, η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο έχει όρια: το σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων.
Πιθανότατα αυτή τη στιγμή αναρωτιέστε «Δηλαδή ό, τι υπάρχει αυτή τη στιγμή στο διαδίκτυο στο όνομα της ελευθερίας της έκφρασης, δεν επηρεάζει κανένα δικαίωμα κανενός τρίτου προσώπου;
Τα ρατσιστικά και σεξιστικά σχόλια, τα οποία υπάρχουν κατά κόρον στα social media και σε σχόλια σε διάφορα sites, δεν παραβιάζουν κανένα δικαίωμα; Το bullying ή τα γνωστά σε όλους μας πλέον “fake news” προστατεύονται από την ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο;»
Η απάντηση είναι σαφής: OXI.
Ενώ όμως τα ρατσιστικά σχόλια είναι εύληπτα από όλους, δεν είναι αντίστοιχα εύκολο να διακρίνει κάποιος την πλαστότητα μίας είδησης με την πρώτη ματιά. Πρέπει, λοιπόν, κάποιος να το κρίνει αυτό. Όπως και το αν η είδηση αυτή προστατεύεται από την ελευθερία της έκφρασης.
Ο μόνος που θα μπορούσε να το κάνει αυτό με σημαντικά εχέγγυα επιτυχίας είναι ο δικαστής. Δεν είναι δυνατό όμως να περιμένουμε από τους δικαστές να αποφασίσουν αν οτιδήποτε εμφανίζεται καθημερινά στο διαδίκτυο προστατεύεται από την ελευθερία της έκφρασης.
Ο ρυθμός παραγωγής υλικού στο διαδίκτυο είναι υπερβολικά μεγαλύτερος από αυτόν που μπορεί να παρακολουθήσει ακόμα και το καλά εκπαιδευμένο και στελεχωμένο δικαστικό σώμα. Ασφαλώς, οι δικαστές πρέπει να αποφασίζουν για τις πιο σημαντικές υποθέσεις.
Όμως ποιος θα ελέγχει τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο στις υπόλοιπες περιπτώσεις;
Οι μεγάλες επιχειρήσεις οι οποίες δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο (βλέπε Facebook, Twitter, Microsoft, Apple, Google, κ.ά.) έχουν αναπτύξει αλγορίθμους για την ανίχνευση και τη διαγραφή περιεχομένου που παραβιάζει δικαιώματα άλλων χρηστών ή του κοινωνικού συνόλου.
Οι αλγόριθμοι αυτοί έχουν υπάρξει ιδιαίτερα αποτελεσματικοί στον εντοπισμό και τη διαγραφή ρατσιστικού ή σεξιστικού περιεχομένου, χρησιμοποιώντας computer vision για να αναγνωρίσουν εικόνες που προβάλλουν τέτοιου είδους περιεχόμενο. Έχουν σημειώσει επίσης σημαντικές επιτυχίες στον περιορισμό του bullying ή του λόγου μίσους.
Το αντεπιχείρημα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι οι επιχειρήσεις αυτές κατοχυρώνουν με αυτό τον τρόπο το δικαίωμα να λογοκρίνουν περιεχόμενο ανέλεγκτα. Κάτι το οποίο είναι ένας ρεαλιστικός κίνδυνος.
Στην πραγματικότητα, αυτό που πρέπει να επιτευχθεί σε αυτές τις περιπτώσεις είναι μία ορθή στάθμιση ανάμεσα στο δικαίωμα στην προσωπική και οικογενειακή ζωή, την ελευθερία έκφρασης, το δικαίωμα στο επιχειρείν, την άσκηση αποτελεσματικής δικαστικής προσφυγής καθώς και την ανάγκη καταπολέμησης του λόγου μίσους, του ρατσιστικού, σεξιστικού, ψευδούς και κάθε άλλης μορφής κακού λόγου.
Μία τέτοια στάθμιση θα πρέπει να γίνεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση και δεν μπορεί να γίνει γενικευμένα. Όπως είναι κατανοητό, αυτό μόνο εύκολο δεν είναι.
Αυτό που πρέπει όλοι να αντιληφθούμε είναι ότι το Διαδίκτυο προσφέρει σε όλους μας άπειρες δυνατότητες. Σε καμία περίπτωση όμως δεν ανήκει σε αυτές το δικαίωμα να παραβιάζουμε τα δικαιώματα άλλων ανθρώπων «επειδή προστατευόμαστε από την ελευθερία της έκφρασης.»
Όπως είχε πει ο Νέλσον Μαντέλα
“Το να ζεις ελεύθερος δε σημαίνει να ζεις χωρίς αλυσίδες, αλλά να ζεις και να συμπεριφέρεσαι με έναν τρόπο που σέβεται και ενισχύει τις ελευθερίες των άλλων”.
Η προστασία της ελευθερίας της έκφρασης δε γίνεται στο όνομα της τήρησης της νομιμότητας. Γίνεται πάνω από όλα με σκοπό την προστασία των αξιών που εκφράζονται σε μία κοινωνία.
Το πρώτο και κυριότερο που πρέπει λοιπόν να μάθουμε όλοι μας είναι πως η ελευθερία της έκφρασης μας στο διαδίκτυο δεν είναι απόλυτη. Έχει όρια. Και όρια δεν έχει μόνο η δική μου ή η δική σου ελευθερία έκφρασης.
Όρια έχει η ελευθερία έκφρασης όλων των χρηστών του διαδικτύου. Και αυτό συμβαίνει γιατί χωρίς όρια θα σταματήσει να υπάρχει. Και η ελευθερία της έκφρασης και το διαδίκτυο όπως το ξέρουμε. Και αυτό είναι κάτι που -εγώ τουλάχιστον- δεν έχω γνωρίσει κανέναν που να το θέλει.