Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμέτωπη με τις επιλογές της
Γράφει ο Στέφανος Βιτωράτος
Όσοι ασχολούμαστε λιγότερο ή περισσότερο με την τεχνολογία, σίγουρα ήρθαμε τελευταία αντιμέτωποι με τον όρο «Blockchain». Επιτρέποντας τη διανομή ψηφιακής πληροφορίας αλλά όχι την αντιγραφή της, η τεχνολογία Blockchain έχει ξεκινήσει να στηρίζει τη ραχοκοκαλιά μιας νέου τύπου πληροφοριακής επανάστασης.
Τη γνωρίσαμε κυρίως μέσα από το Bitcoin, όμως, στην πραγματικότητα έχει εφαρμογές πέρα από τα κρυπτονομίσματα.
Τα ενεργειακά δίκτυα, ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης, ο χρηματοπιστωτικός κλάδος, οι αλυσίδες εφοδιασμού, οι μεταφορές, η εκπαίδευση, η βιομηχανία αλλά και οι δημόσιες υπηρεσίες είναι μόνο μερικοί από τους τομείς που πιλοτικά εξετάζεται η εφαρμογή της.
Το Blockchain ουσιαστικά επαναοριοθετεί το ρόλο της εμπιστοσύνης στις συναλλαγές και με αυτόν το τρόπο κάνει τους ενδιάμεσους λιγότερο αναγκαίους.
Ποια η θέση όμως της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Θα αποτελέσει μέρος της αλυσίδας αυτής; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Τι σημαίνει Blockchain;
Η τεχνολογία αυτή βασίζεται στην ιδέα της ταυτόχρονης δημιουργίας και διαμοίρασης της πληροφορίας. Η λογική είναι αυτή ενός δημόσιου ψηφιακού αρχείου, ας φανταστούμε κάτι σαν ημερολόγιο (ledger). Κάθε χρήστης καταχωρεί μία συναλλαγή και μετά μία επόμενη, δημιουργώντας σιγά σιγά μία ομάδα καταχωρήσεων (block). Κάθε καινούρια ομάδα καταχωρήσεων, συνδέεται αλυσιδωτά με την προηγούμενη, δημιουργώντας μία αλυσίδα (block-chain).
Η επεξεργασία σε αυτό το μοντέλο είναι κατ’ ανάγκη αποκεντρωμένη (decentralized), αφού κάθε χρήστης που επιβεβαιώνει τις προηγούμενες και προσθέτει μία νέα καταχώρηση, ενεργεί από το δικό του υπολογιστή, ενώ η αλυσίδα είναι κοινή για όλους τους συμμετέχοντες, καθώς όλοι αποθηκεύουν ένα αντίγραφο της προς επεξεργασία.
Η εμπιστοσύνη των συναλλασσόμενων μερών εδράζεται σε μία αλγοριθμική σχέση-επιβεβαίωση, αντί για την παραδοσιακή προστασία που παρέχει ένας τρίτος, θεωρητικώς έμπιστος, όπως μία τράπεζα. Έτσι, για να το θέσουμε συνοπτικά, το Blockchain αποτελεί ένα κρυπτογραφικά ασφαλισμένο αρχείο συναλλαγών που λειτουργεί χωρίς τη διαμεσολάβηση κάποιας κεντρικής αρχής.
Το διαφοροποιητικό στοιχείο με όσα γνωρίζουμε έως τώρα είναι ότι η βάση δεδομένων του Βlockchain, δεν αποθηκεύεται κεντρικά. Τα αρχεία που διατηρεί είναι δημόσια και τα δεδομένα είναι συνεχώς επαληθεύσιμα λόγω της αδιάκοπης σειράς καταχωρίσεων και φιλοξενούνται από εκατομμύρια υπολογιστές ταυτόχρονα. Επομένως, δε μπορεί να καταστραφεί ή να μεταβληθεί οποιοδήποτε block της αλυσίδας, αφού μια τέτοια ενέργεια θα απαιτούσε τη χρήση τεράστιας υπολογιστικής ισχύος, ικανής να υπερνικήσει όλο το δίκτυο των συνδεδεμένων χρηστών.
Ακριβώς η δημόσια πρόσβαση στο Βlockchain είναι αυτή που διασφαλίζει τη διαφάνεια στις συναλλαγές και τη διάχυση της πληροφορίας. Στο ίδιο πλαίσιο, εκλείπει και η ανάγκη για παρεμβολή ενδιάμεσων μερών τα οποία αυξάνουν τα κόστη, αφού όλες οι πληροφορίες που αφορούν στη συναλλαγή βρίσκονται κρυπτογραφημένες μέσα στο Βlockchain.
Εξέλιξη του μεγέθους της αγοράς Blockchain σε $, Πηγή Statista
To Blockchain και τα ανθρώπινα δικαιώματα
Όπως αναφέραμε και παραπάνω το Blockchain το γνωρίσαμε μέσα από τα κρυπτονομίσματα, αλλά η φιλοσοφία της τεχνολογίας αυτής μπορεί να ενισχύσει την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σκεφτείτε ένα κόσμο όπου κάθε πληροφορία είναι δημόσια και συνεχώς επιβεβαιωμένη. Φανταστείτε πώς θα μπορούσε να ενισχυθεί η διαφάνεια εάν για παράδειγμα οι φαρμακευτικές προμήθειες των νοσοκομείων, καταχωρούνταν σε Blockchain.
Είναι ενδεικτικό ότι οι πρώτες προσπάθειες έχουν αρχίσει. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (World Food Programme-WFP) προκειμένου να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση, διέθεσε το 2017, σε πάνω από 10.000 Σύρους πρόσφυγες ένα ποσό σε κρυπτονόμισμα, το οποίο θα μπορούσαν να εξαργυρώσουν μόνο για αγορά τροφίμων.
Ο λόγος που επιλέχθηκε το blockchain ως μέσο διαμοιρασμού ήταν ότι, όντας εκτοπισμένοι οι πρόσφυγες, δεν είχαν ούτε πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς, ούτε τη δυνατότητα να ανοίξουν άμεσα έναν στη νέα χώρα που εγκαταστάθηκαν. Έτσι, ανοίχθηκε για καθέναν ένα ηλεκτρονικό πορτοφόλι και τα χρήματα κατατέθηκαν εκεί.
Έτσι, όχι μόνο είχαν πρόσβαση στο λογαριασμό τους από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, αλλά και εξοικονομήθηκαν πολλά χρήματα τα οποία αλλιώς θα είχαν πληρωθεί ως προμήθειες τραπεζικών εμβασμάτων εξωτερικού για τη μεταφορά των αντίστοιχων χρημάτων.
Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Ένα βήμα προκειμένου να διεκδικήσει το ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη στην τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση όπως λέγεται, έκανε η Ευρώπη, με την υιοθέτηση ψηφίσματος για την τεχνολογία Blockchain στις 16 Μαΐου 2018.
Η Επιτροπή Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υπερψήφισε (52 ψήφους υπέρ/ 1 κατά) το σχετικό ψήφισμα, με πρωτοβουλία μάλιστα της Ελληνίδας ευρωβουλευτού, Εύας Καϊλή. Αυτή ήταν και η πρώτη φορά που ένα θεσμικό όργανο, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, συζήτησε την πιθανή μορφή ενός κανονιστικού πλαισίου για τις νέες αποκεντρωμένες τεχνολογίες, όπως το Βlockchain.
Στόχος είναι η σχέση που επιχειρείται να οικοδομηθεί μέσω αυτού του μη δεσμευτικού ψηφίσματος να αποτελέσει το όχημα για τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. Ειδικότερα, η ανταλλαγή εμπειριών και εμπειρογνωμοσύνης σε τεχνικούς και ρυθμιστικούς τομείς θα προετοιμάσει τη δρομολόγηση πανευρωπαϊκών εφαρμογών της τεχνολογίας Βlockchain προς όφελος του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και τελικά των πολιτών.
Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι το πώς μπορεί να συνδυαστεί η τεχνολογία Βlockchain με το νέο-και τόσο προβεβλημένο- κανονισμό GDPR, ο οποίος υιοθετήθηκε για να προστατεύσει τα δεδομένα των χρηστών από κεντρικές οντότητες. Το ερώτημα που δεν απαντάται είναι τί γίνεται με την αποκεντρωμένη τεχνολογία;
Όπως προαναφέρθηκε οι συναλλαγές σε ένα Βlockchain είναι αμετάβλητες. Δε γίνεται ούτε να αλλάξουν οι συναλλαγές ούτε να διαγραφούν τα δεδομένα, καθώς αυτό θα «σπάσει την αλυσίδα» κατά μία έννοια, καθιστώντας το πλήρες Βlockchain μη λειτουργικό. Ταυτόχρονα, όμως, η πιθανή αποθήκευση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα σε μία αλυσίδα δεδομένων δεν αποτελεί πλέον επιλογή σύμφωνη με το GDPR.
Κάνοντας μία σύντομη αναδρομή, ο GDPR προτάθηκε για πρώτη φορά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2012, με προσανατολισμό κυρίως τις υπηρεσίες cloud (υπολογιστικού νέφους) και τα κοινωνικά δίκτυα.
Πιο συγκεκριμένα, στο άρθρο 17, ο κανονισμός κωδικοποιεί «το δικαίωμα στη λήθη», το δικαίωμα, δηλαδή, των ατόμων να ζητούν τη διαγραφή των δεδομένων τους, προϋποθέτοντας ότι θα υπάρχουν κεντρικοί διαμεσολαβητές που μπορούν να «σβήσουν» τις πληροφορίες αυτές.
Ο κανονισμός όμως, γράφτηκε χωρίς να έχει προηγουμένως ληφθεί υπόψη η τεχνολογία Βlockchain, η οποία ήταν και σα λέξη ακόμη όχι ευρέως γνωστή. Έτσι εύλογα γεννάται ένα σοβαρό ερώτημα σχετικά με το εάν μπορεί το τελευταίο να λειτουργήσει χωρίς να παραβιάζονται οι κανόνες της ΕΕ, καθότι το συστατικό και συνάμα επαναστατικό σημείο του Blockchain είναι ότι τα δεδομένα δεν μπορούν να διαγραφούν. Με τον τρόπο που έχει διατυπωθεί ο κανονισμός, φαίνεται ότι δε μπορούμε να αποθηκεύσουμε προσωπικά δεδομένα απευθείας στο Blockchain, καθώς με όρους GDPR «δεν είναι διαγράψιμα».
Σε αυτό το σημείο θα ήταν σκόπιμο να διευκρινίσουμε ότι αναφερόμαστε στα δημόσια chains και όχι στα ιδιωτικά, αυτά δηλαδή που μπορεί μια εταιρεία να χρησιμοποιήσει για εσωτερικούς της λόγους, τα οποία εξαρχής μπορούν να δημιουργηθούν με πρόβλεψη περιορισμένης-κλειδωμένης πρόσβασης προς το κοινό.
Με γνώμονα το μέλλον
Όταν οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής συζητούσαν και οριστικοποιούσαν τις πτυχές του GDPR, το Blockchain δεν ήταν στο ραντάρ των περισσότερων ανθρώπων.
Αυτό όμως που γίνεται εμφανές είναι ότι μελλοντικά χρειαζόμαστε ένα ευέλικτο πλαίσιο διακυβέρνησης που θα μας επιτρέψει να συνειδητοποιήσουμε τα οφέλη των δεδομένων και της τεχνολογίας.
Οι κυβερνήσεις πρέπει να συνεργαστούν με την κοινωνία των πολιτών, τον ακαδημαϊκό κόσμο και τον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να συμβαδίζει τελικά η πολιτική με μια διαδικασία τόσο δυναμική όσο η τεχνολογία.
Με τις νέες πρωτοβουλίες φαίνεται ότι ο νομοθέτης αντιλαμβάνεται ότι η τεχνολογία Βlockchain είναι ικανή να δημιουργήσει μια αρχιτεκτονική συστημάτων στην οποία θα μπορούσαν να προχωρήσουν υπάρχοντα επιχειρηματικά μοντέλα και να σχεδιάσει μια νέα αλυσίδα αξίας.
Μέσα από το ψήφισμα ανοίγει ο δρόμος θεσμικής και νομικής βεβαιότητας για επενδυτικά οχήματα βασισμένα στο Blockchain, αντιμετωπίζοντας περαιτέρω σοβαρές περιπτώσεις απάτης και αφερεγγυότητας.
Η πολλά υποσχόμενη τεχνολογία αναμένεται να δημιουργήσει ένα ριζοσπαστικά καινοτόμο περιβάλλον στις πιο νευραλγικές βιομηχανίες και στον τρόπο λειτουργίας του δημοσίου τομέα, ενώ αναμένεται να αλλάξει τη ζωή μας ως καταναλωτές και ως πολίτες ευρύτερα.
Αναμφίβολα, ακούγεται ως μια άκρως περίπλοκη τεχνολογία, αλλά ας έχουμε στο μυαλό μας ότι ουσιαστικά αποτελεί την πιο εφικτή, από τεχνικής άποψης, απόπειρα απελευθέρωσης και εκδημοκρατισμού των παγκόσμιων οικονομικών συναλλαγών. Αναμένουμε τις εξελίξεις και τη συμμόρφωση της Ένωσης με τις επιλογές της.