Γράφουν οι Αλεξάνδρα Γιαννοπούλου* και Αιμιλία Γιβροπούλου*.

Η διαχείριση της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο αποτελεί από τα πλέον αμφιλεγόμενα νομοθετικά ζητήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει εμφανές πως η δημιουργία μιας ενιαίας ψηφιακής αγοράς απαιτεί τη δημιουργία ενός νομοθετικού πλαισίου που εναρμονίζει τους κανόνες που εφαρμόζονται στα κράτη μέλη.

Η πρώτη προσπάθεια τέτοιας εναρμόνισης έγινε το 2001 με την ψήφιση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας. Η εν λόγω Οδηγία όμως δεν πέτυχε τον στόχο της.

Από το 2001 και μετά, η τεχνολογία εξελίσσεται ραγδαία και η έλλειψη σύγχρονων ρυθμίσεων ήταν εμφανής και αναγκαία. Για τον λόγο αυτό με την εισήγησή της και την αναφορά που ψηφίστηκε στο Κοινοβούλιο, η Ευρωβουλευτής Julia Reda κάλεσε τους νομοθέτες να “ξεσκονίσουν” τους αναχρονικούς κανόνες της Οδηγίας και να προβούν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις.

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 2016 όχι μόνο δεν εναρμονίζει τα δίκαια των κρατών μελών ενσωματώνοντας τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, αλλά προβλέπει επιπλέον κανόνες οι οποίοι είναι επικίνδυνοι για τη δομή και λειτουργία του διαδικτύου όπως το γνωρίζουμε σήμερα, καθώς και για το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης.

Τα επίμαχα άρθρα της Πρότασης Οδηγίας

Τα αμφισβητούμενα άρθρα του επίμαχου κειμένου είναι τα άρθρα 11 και 13. Το πρώτο εισάγει ένα νέο αποκλειστικό δικαίωμα υπέρ των εκδοτών Τύπου και το δεύτερο δημιουργεί την υποχρέωση σε πλατφόρμες που αποθηκεύουν και που δίνουν πρόσβαση σε περιεχόμενο, να συνάπτουν άδειες για τη δημοσίευση του περιεχομένου αυτού από χρήστες ή να εμποδίζουν τη διαθεσιμότητά του με την εισαγωγή αλγορίθμων αυτόματου φιλτραρίσματος που θα εντοπίζουν τις παραβιάσεις πνευματικών δικαιωμάτων.

Υπάρχει ευρεία επιστημονική ομοφωνία στην κριτική των αμφισβητούμενων άρθρων. Το άρθρο 11 προτείνει την εισαγωγή γειτονικού δικαιώματος υπέρ των εκδοτών Τύπου και μπορεί να δημιουργήσει αποκλειστικά δικαιώματα, ακόμη και σε μικρά αποσπάσματα ή τίτλους ειδήσεων. Η επαναχρησιμοποίηση αυτών των αποσπασμάτων θα απαιτεί έτσι ρητή άδεια των εκδοτών.

Παρά τα υποσχόμενα οφέλη του, το άρθρο 11 θα εμποδίσει σημαντικά την ελεύθερη ροή πληροφοριών που είναι ζωτικής σημασίας για μια δημοκρατική κοινωνία. Ταυτόχρονα, οι καταστροφικές συνέπειες του άρθρου 13 στην ελευθερία της έκφρασης και η ασάφεια στον τρόπο εφαρμογής των αυτόματων φίλτρων περιεχομένου δικαιολογούν την ανησυχία των πολιτών σχετικά με τις επιταγές του άρθρου.

Η νομοθετική διαδικασία και η ψήφος της Τετάρτης

Σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά την πρόταση της Επιτροπής, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έχουν σειρά να συσκεφτούν και μετά την πρώτη ανάγνωση να προτείνουν μεταρρυθμίσεις στην πρόταση της Επιτροπής.

Στο Κοινοβούλιο η αρμόδια επί της ουσίας επιτροπή για τον εν λόγω φάκελο είναι η Επιτροπή Νομικών Θεμάτων (JURI), η οποία έπειτα από τη λήψη γνωμοδοτήσεων κι από άλλες επιτροπές (LIBE, IMCO, ITRE, CULT), ολοκλήρωσε και παρουσίασε την πρόταση της τον περασμένο Ιούλιο την οποία απέρριψε η Ολομέλεια του Κοινοβουλίου, με την πλειοψηφία 318 Ευρωβουλευτών να ψηφίζουν ενάντια στην πρόταση της. Ως αποτέλεσμα, η Πρόταση της JURI δεν μπορούσε να συνεχίσει σύμφωνα με τη συνήθη διαδικασία στις τριμερείς συναντήσεις μεταξύ των τριών νομοθετικών οργάνων.

Η πρόταση επέστρεψε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων της JURI αλλά επιπρόσθετα, η πρόταση άνοιξε σε όλους του Ευρωβουλευτές οι οποίοι μπορούν να υποβάλλουν τις δικές τους προτάσεις για το κείμενο. Η Ολομέλεια θα συσκεφθεί την Τετάρτη 12 Σεπτεμβρίου στο Στρασβούργο προκειμένου να ψηφίσει το τελικό κείμενο, το οποίο και θα αποτελέσει την τελική πρόταση με την οποία το Κοινοβούλιο θα εισέλθει στις τριμερείς συναντήσεις. Οι προτάσεις που θα ψηφιστούν την Τετάρτη ξεπερνούν τις 200.

Δράσεις – Πώς μπορείς να επηρεάσεις την ψήφο της Τετάρτης

Από την δημοσίευση της Πρότασης Οδηγίας από την Επιτροπή το 2016 μέχρι και σήμερα, πολλοί φορείς της κοινωνία των πολιτών, ακαδημαϊκοί, και πρωτοπόροι στο χώρο των νέων τεχνολογιών έχουν εκφράσει την εναντίωση τους τόσο στο κείμενο της Επιτροπής όσο και στο κείμενο που τελικά καταψηφίστηκε από την Ολομέλεια τον περασμένο Ιούλιο.

Ανάμεσά στους φορείς της κοινωνίας των πολιτών είναι ο μη-κυβερνητικός οργανισμός European Digital Rights που ασχολείται με τα ψηφιακά δικαιώματα στην Ευρώπη, και ο οργανισμός προστασίας των καταναλωτών στην Ευρώπη, BEUC. Επίσης, πρωτοπόροι του διαδικτύου, όπως ο ιδρυτής του World Wide Web Tim Berners-Lee και ο συνιδρυτής της Wikipedia Jimmy Wales, καθώς επίσης και όργανα όπως ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για την προαγωγή και προστασία του δικαιώματος στην ελευθερία γνώμης και έκφρασης David Kaye έχουν επισημάνει τις αρνητικές συνέπειες που θα επιφέρουν τόσο το αρχικό κείμενο της Επιτροπής, αλλά και το μετέπειτα κείμενο της JURI,  στη δομή και τη λειτουργία του διαδικτύου.

Στην Ελλάδα, ο μη κυβερνητικός οργανισμός ΕΕΛΛΑΚ βρίσκεται επίσης σε εγρήγορση και ενημερώνει συχνά μέσα από τη διαδικτυακή του πλατφόρμα σχετικά με τις εξελίξεις.

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η άσκηση πίεσης από τους πολίτες προς το εκλεκτό σώμα του Κοινοβουλίου δεν πέρασε απαρατήρητη τις στιγμές πριν την ψήφο του Ιουλίου. Με τις επόμενες Ευρωεκλογές να βρίσκονται μόλις 8 μήνες μακριά, η ενεργός δράση των πολιτών είναι αναγκαία και χρήσιμη. Η Homo Digitalis έστειλε το δικό της μήνυμα στους Έλληνες Ευρωβουλευτές και πολλοί πολίτες επιχείρησαν παρόμοια επικοινωνία με τους εκπροσώπους μας στο Κοινοβούλιο.

Η κινητοποίηση #SaveYourInternet που εστιάζει στην διαγραφή του Άρθρου 13, προσφέρει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και τα εργαλεία για την διευκόλυνση της επικοινωνίας με τους Ευρωβουλευτές. Η έκβαση της ψήφου της Τετάρτης παραμένει ασαφής. Η συμμετοχή όμως των πολιτών είναι σημαντική και απαραίτητη καθώς μπορεί να επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα και να ευαισθητοποιήσει το νομοθέτη.

Για την εκτενέστερη παρακολούθηση των εξελίξεων μπορείτε να ακολουθείτε τις δημοσιεύσεις μας, και τις ενημερώσεις της σκιώδους εισηγήτριας Julia Reda. Στο twitter οι συζητήσεις εξελίσσονται σε συνδυασμό με τα hashtags #SaveYourInternet και #FixCopyright.

*Η Αλεξάνδρα Γιαννοπούλου είναι διδάκτωρ Νομικής του University of Paris II Panthéon Assas και δικηγόρος. Εργάζεται ως ερευνήτρια στο Blockchain and Society Policy Lab, στο Institute for Information Law (IViR) του University of Amsterdam. Είναι επιστημονική συνεργάτης στο Humboldt Institute for Internet and Society (HIIG) στο Βερολίνο και στο Institute for Communication Sciences (CNRS-ISCC) στο Παρίσι.

*Η Αιμιλία Γιβροπούλου είναι δικηγόρος με LLM στο δίκαιο του Διαδικτύου και εργάζεται ως νομικός σύμβουλος σε ζητήματα ψηφιακής πολιτικής στην ομάδα Greens/EFA στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στο παρελθόν έχει συνεργαστεί με τον μη-κυβερνητικό οργανισμό European Digital Rights.