Γράφει ο Ιωάννης Βασιλάκης*
Ζούμε στην εποχή που οι ψηφιακές υπηρεσίες επεκτείνονται ραγδαία Η πρόσφατη πανδημία και η αναγκαιότητα που αιφνιδίως προέκυψε για κοινωνική αποστασιοποίηση και περιορισμό των μετακινήσεων, λειτούργησε ως καταλύτης, επιταχύνοντας την ψηφιοποίηση. Δεν αποτελεί υπερβολή ο ισχυρισμός ότι έχει αλλάξει πλήρως ο τρόπος που ζούμε και εργαζόμαστε.
Πλέον, ολοένα και περισσότερες δραστηριότητες πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου και σήμερα θεωρείται δεδομένο μία υπηρεσία να παρέχεται και δικτυακά. Οι τραπεζικές συναλλαγές, η πρόσβαση στα φορολογικά δεδομένα, η λήψη αποτελεσμάτων ιατρικών εξετάσεων, η εκπαίδευση, η έρευνα και αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, η συμμετοχή στα κοινά, η ψυχαγωγία, είναι μερικές μόνο από τις δραστηριότητες που δύναται να υλοποιηθούν μέσω διαδικτύου. Ενίοτε δε ο διαδικτυακός τρόπος, αποτελεί και τη μοναδική επιλογή.
Μέσω της ψηφιοποίησης των διαδικασιών, οι οργανισμοί και επιχειρήσεις επιδιώκουν, μεταξύ των άλλων, να προσφέρουν ποιοτικότερες και ταχύτερες υπηρεσίες αυξάνοντας την ανταγωνιστικότητα, να μειώσουν τη γραφειοκρατία, να εξοικονομήσουν πόρους, να βελτιώσουν την ασφάλεια των συναλλαγών και πολλά άλλα οφέλη για το κοινό που αξιοποιεί τις υπηρεσίες αλλά και για τους ίδιους τους οργανισμούς.
Βεβαίως, ταυτόχρονα η ψηφιοποίηση απαιτείται να έχει τον άνθρωπο στο επίκεντρο και να αναπτύσσεται με δικαιοσύνη και ισότητα, δίχως να οδηγεί σε αποκλεισμούς. Παρόλα αυτά, οι παρεχόμενες ψηφιακές υπηρεσίες και ο τρόπος που αυτές εξελίσσονται και εφαρμόζονται, ενίοτε δε λαμβάνουν υπόψη ότι οι χρήστες στους οποίους απευθύνονται, έχουν διαφορετικού επιπέδου τεχνικές δεξιότητες και ευκαιρίες. Αποτέλεσμα αυτού είναι ευάλωτες κατηγορίες πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αξιοποίηση των υπηρεσιών.
Ως βασικές αιτίες των δυσκολιών, εντοπίζονται:
- Το γνωστικό επίπεδο των ηλικιωμένων σε θέματα χρήσης εφαρμογών πληροφορικής το οποίο συχνά δεν επαρκεί. Παράλληλα, απαιτείται τακτικά επικαιροποίηση των γνώσεων, γεγονός που αποτελεί ένα ακόμη εμπόδιο.
- Οι αυξανόμενοι κίνδυνοι του διαδικτύου που σε συνδυασμό με την απουσία των απαραίτητων γνώσεων, δημιουργούν υπερβολική ανασφάλεια ή φόβο.
- Οι φυσικές δυνατότητες των ανθρώπων, που φθίνουν με την πάροδο του χρόνου. Η μειωμένη όραση και ακοή, η περιορισμένη εστίαση των δακτύλων και τα προβλήματα κινητικότητας, η δυσκολία στην κατανόηση νέων και σύνθετων πληροφοριών, καθιστούν δυσχερή τη χρήση συσκευών και εφαρμογών. Αυτονόητα, το πρόβλημα είναι εντονότερο στην περίπτωση που για την αξιοποίηση των προσφερόμενων υπηρεσιών, είναι απαραίτητη η χρήση έξυπνων κινητών (λ.χ. προγράμματα πλοήγησης).
- Η επιφυλακτικότητα με την οποία αντιμετωπίζεται η κάθε μεγάλη αλλαγή στην καθημερινότητα, ειδικά αν μεσολαβεί σύντομη περίοδος “ωρίμανσης”, όπως συνέβη κατά τα τελευταία έτη με την ταχεία εξέλιξη της ψηφιοποίησης.
- Τα ελλιπή ψηφιακά μέσα. Ειδικότερα, η απουσία πρόσβασης στο διαδίκτυο ή η ανεπαρκής ταχύτητα που δεν καλύπτει τις ανάγκες όλων των υπηρεσιών, συχνό φαινόμενο σε δυσπρόσιτες περιοχές. Επίσης, η αξιοποίηση των ψηφιακών ευκολιών, προϋποθέτει την ύπαρξη και των ανάλογων συσκευών που δεν είναι δεδομένη στους ηλικιωμένους.
Επιπλέον, προκειμένου οι ψηφιακές υπηρεσίες να προσφέρουν περισσότερες και πιο εξειδικευμένες επιλογές ή να γίνουν πιο ελκυστικές στο ευρύ κοινό, αναβαθμίζονται συνεχώς ή προσθέτουν νέους τρόπους επικοινωνίας (Φωνητική Πύλη, chatbox κ.λπ). Οι συχνές αλλαγές, δυσκολεύουν τους ανθρώπους μεγάλης ηλικίας ακόμη περισσότερο, καθώς δεν έχουν μεγάλη ευχέρεια προσαρμογής στις νέες τεχνολογίες.
Επιπρόσθετα, η λήψη αυξημένων τεχνικών μέτρων ασφάλειας, προκαλεί ακόμη περισσότερες δυσκολίες, ειδικά στους μεγαλύτερους σε ηλικία συνανθρώπους μας. Πιο συγκεκριμένα, μέτρα όπως η υιοθέτηση ισχυρού password αυξημένης πολυπλοκότητας και η τακτική αλλαγή του, η υποχρεωτική χρήση αυθεντικοποίησης πολλαπλών παραγόντων (2FA, 3FA), είναι απαραίτητα μέτρα που δυσκολεύουν ωστόσο τη χρήση των εφαρμογών.
Αναμφίβολα λοιπόν, μολονότι οι υπηρεσίες μέσω διαδικτύου σκοπό έχουν να διευκολύνουν με ίδιους όρους τη ζωή όλων των πολιτών και να βοηθούν στην κοινωνική τους ένταξη, αποδεικνύεται ότι δεν απολαμβάνουν ισότιμα όλες οι κατηγορίες τα οφέλη. Το γεγονός αυτό προκαλεί συχνά τα αντίθετα με τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Οι δυσκολίες που αναφέρθηκαν, απογοητεύουν τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας. Η έλλειψη των απαιτούμενων γνώσεων, τους δημιουργεί νευρικότητα και τους αποτρέπει από τη χρήση των υπηρεσιών. Η συχνή αναζήτηση υποστήριξης από το συγγενικό ή το φιλικό περιβάλλον για υποθέσεις που απαιτείται να διεκπεραιωθούν διαδικτυακά (λ.χ συνταξιοδοτικά θέματα, χορήγηση επιδομάτων), μειώνει την αυτοπεποίθησή τους και δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα.
Το διαδίκτυο, αντί για μέσο διευκόλυνσης, κοινωνικής ένταξης και ψυχαγωγίας, εμφανίζεται ως αφιλόξενο περιβάλλον που προκαλεί ταλαιπωρία και εγκυμονεί κινδύνους. Η χρήση του αντί να είναι ευχάριστη και δημιουργική, προκαλεί ανησυχία και δυσφορία που συχνά οδηγεί τους ηλικιωμένους στην απομόνωση και στον κοινωνικό αποκλεισμό.
Η ανισότητα στην πρόσβαση και αξιοποίηση της τεχνολογίας, γνωστή και ως «ψηφιακό χάσμα», αποτελεί πρόκληση για την κοινωνία μας. Είναι απαραίτητη η ανάληψη πρωτοβουλιών για άμβλυνση του προβλήματος, όπως για παράδειγμα:
- Επέκταση των προγραμμάτων εκπαίδευσης και τακτική επικαιροποίηση του εκπαιδευτικού υλικού, με βάση τις τελευταίες αλλαγές της τεχνολογίας. Είναι απαραίτητο να επισημαίνονται και οι κίνδυνοι, δίχως να προκαλείται αδικαιολόγητη ανησυχία αλλά εγρήγορση και ευαισθητοποίηση.
- Υποστήριξη από νεότερες γενιές και συνέχιση της βοήθειας που ήδη προσφέρουν σε καθημερινή βάση. Ενθάρρυνση των ηλικιωμένων για προσωπική συμμετοχή στη χρήση υπό την εποπτεία τους, προκειμένου να αποκτήσουν την απαραίτητη αυτοπεποίθηση και να απομυθοποιήσουν τα φαινομενικά προβλήματα.
- Δημιουργία κοινοτήτων ψηφιακής ενσωμάτωσης σε εθελοντικό επίπεδο που θα ενθαρρύνουν την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειριών μεταξύ των ηλικιωμένων. Κατά αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται ταυτόχρονα η βελτίωση των γνώσεων αλλά και η κοινωνική ένταξη.
- Βελτίωση των υποδομών και της ποιότητας σύνδεσης στις δυσπρόσιτες περιοχές. Οικονομική υποστήριξη σε ηλικιωμένους με περιορισμένους πόρους, για αγορά του απαραίτητου εξοπλισμού. Παροχή, τεχνικών συμβουλών για την επιλογή, όταν απαιτείται.
- Σχεδιασμός των εφαρμογών με μεγαλύτερη στόχευση στην κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών των ατόμων της τρίτης ηλικίας, που άλλωστε αποτελούν και ένα πολύ μεγάλο μέρος του κοινού που απευθύνονται.
Συνοψίζοντας, η εξέλιξη των μέσων τεχνολογίας και το οργανωτικό πλαίσιο των σχετικών ψηφιακών υπηρεσιών, είναι απαραίτητο να αφουγκράζεται τις ανάγκες όλων των κοινωνικών ομάδων. Απαιτείται η συμμετοχή όλων, έτσι ώστε οι διαδικτυακές υπηρεσίες να προσφέρονται με τρόπο που να αξιοποιούνται ισότιμα από όλους, καθώς η πρόσβαση και η αξιοποίηση των ψηφιακών ευκολιών αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα.
Μονοσήμαντη ανάπτυξη της τεχνολογίας, δίχως να λαμβάνεται υπόψη αν οι υπηρεσίες αξιοποιούνται επαρκώς και σε πνεύμα δικαιοσύνης, ακυρώνει ουσιαστικά τις όποιες προσπάθειες του ψηφιακού μετασχηματισμού.
*O Ιωάννης Βασιλάκης είναι απόφοιτος της Σχολής Ικάρων, του Τμήματος Πληροφορικής του ΕΑΠ και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ «Ψηφιακή Καινοτομία και Διοίκηση” του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι Αξιωματικός της Πολεμικής Αεροπορίας και επί του παρόντος Διοικητής στο Κέντρο Μηχανογράφησης του 251 ΓΝΑ