Γράφουν οι Αναστάσιος Αραμπατζής και Λευτέρης Χελιουδάκης

Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των πρωτοβουλιών ψηφιακής πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ έχει διευρυνθεί. Έχουν ήδη υιοθετηθεί πολλές νομοθετικές προτάσεις που καλύπτουν τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και επηρεάζουν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των ανθρώπων στην ΕΕ, ενώ άλλες παραμένουν υπό διαπραγμάτευση. Οι περισσότερες από αυτές τις νομοθετικές πράξεις είναι καίριας σημασίας και αφορούν ένα ευρύ φάσμα πολύπλοκων θεμάτων, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η διακυβέρνηση δεδομένων, η προστασία της ιδιωτικής ζωής και η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο, η πρόσβαση των αρχών επιβολής του νόμου σε ψηφιακά δεδομένα, η ηλεκτρονική υγεία και η κυβερνοασφάλεια.

Οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών χρειάζονται συχνά βοήθεια για να παρακολουθήσουν αυτές τις πολιτικές πρωτοβουλίες της ΕΕ, ενώ οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις στην κατανόηση της πολύπλοκης νομικής γλώσσας των νομοθετικών απαιτήσεων. Το παρόν άρθρο αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση σχετικά με δύο πρόσφατα εκδοθείσες νομοθεσίες της ΕΕ για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, και συγκεκριμένα την Πράξη για την Ψηφιακή Επιχειρησιακή Ανθεκτικότητα (DORA) και την αναθεωρημένη έκδοση της Οδηγίας για την Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών (NIS2).

NIS2

Η NIS2 αποτελεί την αναγκαία απάντηση στο διευρυμένο τοπίο που απειλεί τις κρίσιμες ευρωπαϊκές υποδομές.

Η αρχική έκδοση της Oδηγίας εισήγαγε διάφορες υποχρεώσεις για την εθνική εποπτεία των φορέων εκμετάλλευσης βασικών υπηρεσιών (ΦΕΒΥ) και των παρόχων ψηφιακών υπηρεσιών (ΠΨΥ). Για παράδειγμα, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να εποπτεύουν το επίπεδο κυβερνοασφάλειας των φορέων εκμετάλλευσης σε κρίσιμους τομείς, όπως η ενέργεια, οι μεταφορές, το νερό, η υγειονομική περίθαλψη, οι ψηφιακές υποδομές, οι τράπεζες και οι υποδομές της χρηματοπιστωτικής αγοράς. Επιπλέον, τα κράτη μέλη πρέπει να εποπτεύουν τους παρόχους κρίσιμων ψηφιακών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των διαδικτυακών αγορών, των υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους και των μηχανών αναζήτησης.

Για το λόγο αυτό, τα κράτη μέλη της ΕΕ έπρεπε να δημιουργήσουν αρμόδιες εθνικές αρχές που θα είναι επιφορτισμένες με αυτά τα εποπτικά καθήκοντα. Επιπλέον, η NIS εισήγαγε διαύλους για τη διασυνοριακή συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

Ωστόσο, η ψηφιοποίηση των υπηρεσιών και το αυξημένο επίπεδο των κυβερνοεπιθέσεων σε ολόκληρη την ΕΕ οδήγησαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2020 να προτείνει μια αναθεωρημένη έκδοση της NIS, δηλαδή τη NIS2. Η νέα οδηγία τέθηκε σε ισχύ στις 16 Ιανουαρίου 2023 και τα κράτη μέλη έχουν πλέον 21 μήνες, έως τις 17 Οκτωβρίου 2024, για να μεταφέρουν τα μέτρα της στο εθνικό τους δίκαιο.

Οι νέες διατάξεις έχουν διευρύνει το πεδίο εφαρμογής της NIS με σκοπό την ενίσχυση των απαιτήσεων ασφαλείας που επιβάλλονται στα κράτη μέλη της ΕΕ, τον εξορθολογισμό των υποχρεώσεων αναφοράς περιστατικών ασφαλείας και τη θέσπιση ισχυρότερων εποπτικών μέτρων και αυστηρότερων απαιτήσεων τήρησης της νομοθεσίας, όπως για παράδειγμα ένα εναρμονισμένο καθεστώς κυρώσεων για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

Η NIS2 εισάγει τα ακόλουθα στοιχεία:

• Διευρυμένη εφαρμογή: Η NIS2 αυξάνει τον αριθμό των τομέων που καλύπτουν οι διατάξεις της, συμπεριλαμβανομένων των ταχυδρομικών υπηρεσιών, των κατασκευαστών αυτοκινήτων, των πλατφορμών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, της διαχείρισης αποβλήτων, της παραγωγής χημικών προϊόντων και αγροτικών προϊόντων διατροφής. Οι νέοι κανόνες ταξινομούν τις οντότητες σε “βασικές οντότητες” και “σημαντικές οντότητες” και ισχύουν για τους υπεργολάβους και τους παρόχους υπηρεσιών που δραστηριοποιούνται στους καλυπτόμενους τομείς.
• Αυξημένη ετοιμότητα για τις παγκόσμιες απειλές στον κυβερνοχώρο: Η NIS2 επιδιώκει να ενισχύσει τη συλλογική επίγνωση της κατάστασης μεταξύ των βασικών οντοτήτων για τον εντοπισμό και την κοινοποίηση σχετικών απειλών πριν αυτές επεκταθούν σε όλα τα κράτη μέλη. Για παράδειγμα, το δίκτυο EU-CyCLONe θα βοηθήσει στον συντονισμό και τη διαχείριση περιστατικών μεγάλης κλίμακας, ενώ θα δημιουργηθεί ένας εθελοντικός μηχανισμός αμοιβαίας μάθησης για την ενίσχυση της ευαισθητοποίησης.
• Εξορθολογισμένα πρότυπα ανθεκτικότητας με αυστηρότερες κυρώσεις. Σε αντίθεση με τη NIS, η NIS2 προβλέπει υψηλότατες κυρώσεις και ισχυρά μέτρα ασφαλείας. Για παράδειγμα, οι παραβάσεις της νομοθεσίας από βασικές οντότητες θα υπόκεινται σε διοικητικά πρόστιμα μέγιστου ύψους τουλάχιστον 10 εκατ. ευρώ ή 2% του συνολικού παγκόσμιου ετήσιου κύκλου εργασιών τους, ενώ οι σημαντικές οντότητες θα υπόκεινται σε πρόστιμα μέγιστου ύψους τουλάχιστον 7 εκατ. ευρώ ή 1,4 % του συνολικού παγκόσμιου ετήσιου κύκλου εργασιών τους.
• Εξορθολογισμένες διαδικασίες αναφορών. Η NIS2 εξορθολογίζει τις υποχρεώσεις υποβολής αναφορών ώστε να αποφευχθεί η πρόκληση υπερβολικής υποβολής και η δημιουργία υπερβολικού φόρτου για τις καλυπτόμενες οντότητες.
• Διευρυμένο εδαφικό πεδίο εφαρμογής: Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, συγκεκριμένες κατηγορίες οντοτήτων που δεν είναι εγκατεστημένες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά προσφέρουν υπηρεσίες εντός αυτής θα υποχρεούνται να ορίζουν αντιπρόσωπο στην ΕΕ.

DORA

Η πράξη για τη Ψηφιακή Επιχειρησιακή Ανθεκτικότητα (DORA) αντιμετωπίζει ένα θεμελιώδες πρόβλημα στο χρηματοπιστωτικό οικοσύστημα της ΕΕ: πώς ο τομέας μπορεί να παραμείνει ανθεκτικός κατά τη διάρκεια σοβαρών επιχειρησιακών διαταραχών. Πριν από την DORA, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα χρησιμοποιούσαν την κατανομή κεφαλαίου για τη διαχείριση των σημαντικών κατηγοριών λειτουργικού κινδύνου. Ωστόσο, πρέπει να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις προκλήσεις που ανακύπτουν για την ενίσχυση της κυβερνοσφασάλειας τους και να ενσωματώσουν πρακτικές που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα τους έναντι ενός εξελισσόμενου τοπίου απειλών στο ευρύτερο επιχειρησιακό πλαίσιο τους.

Το δελτίο τύπου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου παρέχει μια περιεκτική δήλωση του σκοπού της Πράξης για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα:

«Η πράξη DORA καθορίζει ενιαίες απαιτήσεις για την ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών των εταιρειών και οργανισμών που δραστηριοποιούνται στον χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς και των κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ (τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών), όπως πλατφόρμες υπολογιστικού νέφους ή υπηρεσίες ανάλυσης δεδομένων».

Με άλλα λόγια, η DORA δημιουργεί ένα ομοιογενές κανονιστικό πλαίσιο για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλες οι χρηματοπιστωτικές οντότητες μπορούν να προλαμβάνουν και να μετριάζουν τις απειλές στον κυβερνοχώρο.

Σύμφωνα με το άρθρο 2 του κανονισμού, η DORA εφαρμόζεται σε χρηματοπιστωτικές οντότητες, συμπεριλαμβανομένων τραπεζών, ασφαλιστικών επιχειρήσεων, επιχειρήσεων επενδύσεων και παρόχων υπηρεσιών κρυπτοστοιχείων. Ο κανονισμός καλύπτει επίσης κρίσιμα τρίτα μέρη που προσφέρουν σε χρηματοπιστωτικές εταιρείες υπηρεσίες ΤΠΕ και κυβερνοασφάλειας.

Επειδή η DORA είναι κανονισμός και όχι οδηγία, είναι εκτελεστή και ισχύει άμεσα σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ από την ημερομηνία εφαρμογή της. H DORA συμπληρώνει την Oδηγία NIS2 και αντιμετωπίζει πιθανές επικαλύψεις ως ειδικό δίκαιο (“lex specialis”).

Η συμμόρφωση με τη DORA αναλύεται σε πέντε πυλώνες που καλύπτουν ποικίλες πτυχές της πληροφορικής και της κυβερνοασφάλειας, παρέχοντας στις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις μια εμπεριστατωμένη βάση για την ψηφιακή ανθεκτικότητα.

• Διαχείριση κινδύνων ΤΠΕ: Οι διαδικασίες εσωτερικής διακυβέρνησης και ελέγχου διασφαλίζουν την αποτελεσματική και συνετή διαχείριση κινδύνων ΤΠΕ.
• Διαχείριση, ταξινόμηση και αναφορά περιστατικών που σχετίζονται με τις ΤΠΕ: Ανίχνευση, διαχείριση και προειδοποίηση περιστατικών που σχετίζονται με ΤΠΕ, με τον καθορισμό, την καθιέρωση και την εφαρμογή μιας διαδικασίας αντιμετώπισης και διαχείρισης περιστατικών κυβερνοασφάλειας.
• Έλεγχος ψηφιακής επιχειρησιακής ανθεκτικότητας: Αξιολόγηση της ετοιμότητας για τη διαχείριση περιστατικών κυβερνοασφάλειας, εντοπισμός ατελειών, ελλείψεων και κενών στην ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα και ταχεία εφαρμογή διορθωτικών μέτρων.
• Διαχείριση του κινδύνου ΤΠΕ από τρίτους: Πρόκειται για αναπόσπαστο στοιχείο του κινδύνου κυβερνοασφάλειας εντός του πλαισίου διαχείρισης κινδύνου ΤΠΕ.
• Ανταλλαγή πληροφοριών: Ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με απειλές στον κυβερνοχώρο, συμπεριλαμβανομένων δεικτών συμβιβασμού, τακτικών, τεχνικών και διαδικασιών (TTP) και ειδοποιήσεων για την κυβερνοασφάλεια, για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων.

Σύμφωνα με το άρθρο 64, ο κανονισμός τέθηκε σε ισχύ στις 17 Ιανουαρίου 2023 και εφαρμόζεται από τις 17 Ιανουαρίου 2025. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι το άρθρο 58 ορίζει ότι έως τις 17 Ιανουαρίου 2026, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα επανεξετάσει “την καταλληλότητα των ενισχυμένων απαιτήσεων για τους νόμιμους ελεγκτές και τα ελεγκτικά γραφεία όσον αφορά την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα”.

Τέσσερα βήματα για τη συμμόρφωση σήμερα

Παρόλο που οι προθεσμίες είναι πιο μακριά, οι επηρεαζόμενοι οργανισμοί δεν χρειάζεται να κάθονται και να περιμένουν. Ο χρόνος (και το χρήμα) είναι πολύτιμος όταν προετοιμάζεστε για την συμμόρφωση με τις απαιτήσεις των NIS2 και DORA. Οι οργανισμοί πρέπει να αξιολογήσουν και να προσδιορίσουν τις ενέργειες που μπορούν να προβούν για να προετοιμαστούν για τους νέους κανόνες.

Οι ακόλουθες συστάσεις αποτελούν ένα καλό σημείο εκκίνησης:

• Διακυβέρνηση και διαχείριση κινδύνων: Κατανοήστε τις νέες απαιτήσεις και αξιολογήστε τις τρέχουσες διαδικασίες διακυβέρνησης και διαχείρισης κινδύνων. Επιπλέον, εξετάστε το ενδεχόμενο να αυξήσετε τη χρηματοδότηση για προγράμματα που βοηθούν στον εντοπισμό απειλών και περιστατικών κυβερνοεπιθέσεων και να ενισχύσετε τις πρωτοβουλίες εκπαίδευσης για την ευαισθητοποίηση σε θέματα κυβερνοασφάλειας σε επίπεδο επιχείρησης.
• Αναφορά περιστατικών: Αξιολογήστε την ωριμότητα της διαχείρισης συμβάντων και της υποβολής εκθέσεων για να κατανοήσετε τις τρέχουσες δυνατότητες και να μετρήσετε την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα διάφορα πρότυπα υποβολής εκθέσεων συμβάντων κυβερνοασφάλειας που αφορούν τον κλάδο σας. Θα πρέπει επίσης να ελέγξετε την ικανότητά σας να αναγνωρίζετε καταστάσεις ατυχημάτων που αποφεύγονται την τελευταία στιγμή.
• Δοκιμή ανθεκτικότητας: Αναγνώριση των ταλέντων που απαιτούνται για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή δοκιμών ανθεκτικότητας, συμπεριλαμβανομένων εκπαιδευτικών συνεδρίων για τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου σχετικά με τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται και τις επιπτώσεις τους.
• Διαχείριση κινδύνων από τρίτους: Για να βοηθήσετε στη δημιουργία ενός σχεδίου περιορισμού των κινδύνων, επικεντρωθείτε στην ενίσχυση της χαρτογράφησης των συμβάσεων και στην αξιολόγηση των τρωτών σημείων τρίτων μερών. Αναγνωρίστε τις υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για τη φιλοξενία θεμελιωδών επιχειρηματικών διαδικασιών. Ελέγξτε αν έχει εφαρμοστεί μια αρχιτεκτονική ανοχής σε σφάλματα για να μειωθούν οι επιπτώσεις της διακοπής λειτουργίας κρίσιμων παρόχων.

Το άρθρο αυτό εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου “Increasing Civic Engagement in the Digital Agenda — ICEDA” με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του South East Europe (SEE) Digital Rights Network. Το περιεχόμενο αυτού του άρθρου δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι αποτελεί επίσημη θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή του SEΕ.

Photo by FLY:D on Unsplash